ศูนย์เรียนรู้เด็กไทยแก้มใส

โครงการเด็กไทยแก้มใสถวายเจ้าฟ้านักโภชนาการ เกิดจากความร่วมมือระหว่างกระทรวงสาธารณสุข กระทรวงศึกษาธิการ ร่วมกับหน่วยงานภาคี ได้แก่ กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ สมาคมโภชนาการแห่งประเทศไทยในพระราชูปถัมภ์ กรุงเทพมหานคร และ กระทรวงมหาดไทย ภายใต้การสนับสนุนจากสำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) โดยมีวัตถุประสงค์ เพื่อส่งเสริมและสนับสนุนโรงเรียนในการน้อมนำแนวทางการดำเนินงานที่ประสบความสำเร็จ การบริหารจัดการอาหารและโภชนาการในโรงเรียนอย่างครบวงจรของโครงการตามพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารีไปปฏิบัติในการพัฒนาด้านเกษตร อาหาร โภชนาการและสุขภาพเด็กในโรงเรียน โดยน้อมนำกรอบแนวคิดและองค์ประกอบของการพัฒนาจากบทเรียนโรงเรียนในโครงการพระราชดำริใน 8 องค์ประกอบคือ 1) การเกษตรในโรงเรียน 2) สหกรณ์นักเรียน 3) การจัดการบริหารของโรงเรียน 4) การติดตามภาวะโภชนาการ 5) การพัฒนาสุขนิสัยของนักเรียน 6) การพัฒนาอนามัยสิ่งแวดล้อมของโรงเรียนให้ถูกสุขลักษณะ 7) การจัดบริการสุขภาพ และ การจัดการเรียนรู้ : เกษตร โภชนาการ และสุขภาพอนามัย โดยมีเป้าหมายเพื่อให้เด็กนักเรียนเกิดคุณลักษณสำคัญใน 4 ประการตามแนวพระราชดำริ คือ มีพุทธศึกษา จริยศึกษา หัตถศึกษาและ จริยศึกษา มีภาวะโภชนาการดี สุขภาพแข็งแรง ไปพร้อมๆ กับการพัฒนาทักษะที่จำเป็นและคุณลักษณะที่เอื้อต่อการมีสุขภาวะ และคุณภาพชีวิตที่ดี ซึ่งเป็นการพัฒนาที่มีเด็กเป็นศูนย์กลาง โดยเน้นให้เด็กนักเรียนได้เรียนรู้จากการลงมือปฏิบัติจริงด้วยตนเอง (Learning by doing) เพื่อกระตุ้นให้เกิดการเรียนรู้ พัฒนาทักษะและคุณลักษณะที่เหมาะสม สามารถนำไปใช้ได้ในชีวิตจริงและพึ่งตนเองได้ โดยโรงเรียนที่เข้าร่วมโครงการฯ ต้องมีการบริหารจัดการแผนงานอย่างเหมาะสม สอดคล้องกับความต้องการ บริบทของชุมชน และวัฒนธรรมประเพณี ซึ่งโครงการเด็กไทยแก้มใสถวายเจ้าฟ้านักโภชนาการในปีที่ 1 (พ.ศ.2557-2558) มีโรงเรียนเข้าร่วมโครงการทั้งสิ้น 544 โรงเรียนจากทั่วประเทศ
สถานการณ์ภาวะทุพโภชนาการของประเทศไทยจากรายงานการเฝ้าระวังภาวะโภชนาการนักเรียนอายุ 6-12 ปี จำนวน 1,492,089 คน ใน 76 จังหวัด ของกรมอนามัย ปี 2555 พบว่านักเรียนมีภาวะอ้วน ร้อยละ 12.5 เตี้ยร้อยละ 16.8 และระบุว่านักเรียนอายุ 6-12 ปี ที่มีส่วนสูงระดับดีและรูปร่างสมส่วน มีเพียง ร้อยละ 51.6 ซึ่งสอดคล้องกับการสำรวจข้อมูลพื้นฐานของสำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน (สพฐ.) ปี 2544พบว่า เด็กไทยสัดส่วนไม่ได้มาตรฐาน จำนวน 1.2ล้านคน จำแนกเป็นน้ำหนักต่ำกว่าเกณฑ์ จำนวน 223,288 คน น้ำหนักสูงกว่าเกณฑ์มาตรฐานจำนวน 590,087 คน และส่วนสูงต่ำกว่าเกณฑ์มาตรฐาน จำนวน 258,149 คนซึ่งจะส่งผลกระทบต่อระดับสติปัญญาและคุณภาพชีวิตของเด็กไทยหนึ่งในสาเหตุสำคัญคือ1) การพฤติกรรมการบริโภคไม่เหมาะสมตามวัย โดยเฉพาะการบริโภคผักน้อยกว่าปริมาณที่แนะนำ คือเฉลี่ยวันละ 60 กรัม (ปริมาณที่แนะนำวันละ 400 กรัม) กินขนมกรุบกรอบและเครื่องดื่มรสหวานจัดเกือบทุกวันหรือทุกวันสูงถึงร้อยละ 67.4 นอกจากนี้ยังพบว่าเด็กไทยในช่วงวัยประถมศึกษาจะได้รับน้ำตาลจากเครื่องดื่มเฉลี่ย 5-7 ช้อนชา/วัน และน้ำตาลจากขนมกรุบกรอบเฉลี่ย 3 ช้อนชา/วันซึ่งปริมาณรวมในการบริโภคน้ำตาลของเด็กมากถึง 10 ช้อนชา และ2) สภาพแวดล้อมที่ไม่เอื้อต่อสุขภาพผลกระทบของการได้รับสารอาหารไม่เพียงพอจะส่งผลให้เด็กมีการเจริญเติบโตและพัฒนาร่างกายและสติปัญญาที่ช้าไม่เป็นไปตามศักยภาพที่ควรจะเป็น จากสถานการณ์ดังกล่าว โรงเรียนบ้านดอนเดื่อ จึงได้เข้าร่วมโครงการเด็กไทยแก้มใสถวายเจ้าฟ้านักโภชนาการ ปีที่ 1 เพื่อน้อมนำแนวทางการดำเนินงานที่ประสบความสำเร็จ จากการบริหารจัดการอาหารและโภชนาการในโรงเรียนอย่างครบวงจรของโครงการตามพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารีมาปฏิบัติในการพัฒนาโรงเรียน เพื่อให้เด็กนักเรียน มีภาวะโภชนาการดี สุขภาพแข็งแรง ไปพร้อมๆ กับการพัฒนาทักษะที่จำเป็นและคุณลักษณะที่เอื้อต่อการมีสุขภาวะ และคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้นซึ่งในปีที่ 1 ได้ดำเนินการดังต่อไปนี้ (สรุปผลการดำเนินงาน ของโครงการฯ ปีที่ 1 พร้อมสถานการณ์ด้านอาหารและโภชนาการของเด็กนักเรียน ก่อน-หลัง เข้าร่วมโครงการ และกิจกรรมที่ประสบความสำเร็จที่เห็นผลผลิต ผลลัพธ์ หรือนวัตกรรม อย่างเป็นรูปธรรม ตามข้อมูลในใบสมัครส่วนที่3) อาหารและภาวะโภชนาการที่ดีเป็นปัจจัยที่มีความสำคัญต่อการเจริญเติบโตและพัฒนาของเด็กวัยเรียน นักเรียนโรงเรียนบ้านดอนเดื่อมีปัญหาทางโภชนาการที่พบบ่อย ได้แก่ ภาวะการเจริญเติบโตไม่สมวัยจากโรคขาดสารอาหารภาวะโภชนาการเกินการขาดสารไอโอดีน ภาวะโลหิตจางจากการขาดธาตุเหล็ก โดยมีสาเหตุสำคัญจากพฤติกรรมการเลี้ยงดูที่ไม่เหมาะสม การเลี้ยงลูกด้วยนมแม่ลดลง การให้อาหารตามวัยแก่เด็กเร็วเกินไปและไม่ถูกต้องและที่สำคัญรับประทานอาหารไม่ครบ 5 หมุ่
หลังจากโรงเรียนบ้านดอนเดื่อ ได้เข้าร่วมโครงการจึงได้จัดโครงการเกษตรเพื่ออาหารกลางวันซึ่งมีกิจกรรมหลายอย่าง เช่น กิจกรรมการปลูกพืชผักตามฤดูกาลการเลี้ยงไก่พันธุ์ไข่การเพาะเห็ดการเลี้ยงปลาในบ่อดินการเลี้ยงกบการปลูกกล้วยหอมทอง กิจกรรมหนึ่งคนหนึ่งท่อ การปลูกกล้วยการทำสวนสมุนไพรฯลฯ นอกจากนั้นยังได้จัดทำโครงการส่งเสริมสุขภาพโรงเรียนอาหารปลอดภัยปลอดโรคโครงการศูนย์การเรียนรู้เศรษฐกิจพอเพียงโครงการเด็กกินอิ่มเรายิ้มได้โครงการส่งเสริมสุขภาพการออกกำลังกาย หลังจากการดำเนินโครงการต่างๆ ส่งผลให้เด็กมีสุขภาพสมบูรณ์แข็งแรง มีการเจริญเติบโตของสมองและร่างกายเหมาะสมตามวัย เติบโตเป็นทรัพยากรบุคคลที่มีคุณค่า

อธิบายกรอบแนวคิดหลักของโรงเรียนที่จะประยุกต์ใช้ดังนี้

โรงเรียนบ้านดอนเดื่อ ได้จัดโครงการเกษตรเพื่ออาหารกลางวันซึ่งมีกิจกรรมหลายอย่าง เช่น กิจกรรมการปลูกพืชผักตามฤดูกาลการเลี้ยงไก่พันธุ์ไข่การเพาะเห็ดการเลี้ยงปลาในบ่อดินการเลี้ยงกบการปลูกกล้วยหอมทอง กิจกรรมหนึ่งคนหนึ่งท่อ เป็นต้นซึ่งเมื่อได้ผลผลิตแล้วนักเรียนก็จะส่งเข้าสู่ระบบสหกรณ์นักเรียนเพื่อจำหน่าย ให้กับผู้รับผิดชอบโครงการอาหารกลางวันให้แก่นักเรียนโดยทางโรงเรียนได้จัดบริการอาหารกลางวันตามหลักโภชนาการอาหารปลอดภัยใช้เกลือไอโอดีน เพื่อให้นักเรียนมีโภชนาการสมวัย สุขภาพดีได้รับประทานอาหารที่ปลอดสารพิษ ส่งผลให้สุขภาพของนักเรียนดีขึ้น การมีส่วนร่วมของชุมชนนั้น ก็จะได้รับความช่วยเหลือจากปราชญ์ชาวบ้านที่มีความรู้ด้านการเกษตรตามกิจกรรมต่างๆมาถ่ายทอดความรู้ให้แก่นักเรียน  ดังนั้น โรงเรียนบ้านดอนเดื่อจึงได้เสนอแผนการพัฒนาของโรงเรียนร่วมกับชุมชน เพื่อต่อยอดการดำเนินงานโครงการเด็กไทยแก้มใสจากปีที่1โดยมีปณิธานอย่างมุ่งมั่นในการเจริญรอยตามพระยุคลบาท สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ในการน้อมนำรูปแบบการบริหารจัดการที่ดีด้านอาหาร โภชนาการ และสุขภาพของนักเรียนอย่างครบวงจรมาปฏิบัติเพื่อพัฒนาโรงเรียนให้เป็นแหล่งเรียนรู้ของชุมชนต่อยอดให้เป็นศูนย์เรียนรู้ต้นแบบโรงเรียนเด็กไทยแก้มใสถวายเจ้าฟ้านักโภชนาการ เพื่อให้การแก้ไขปัญหาภาวะทุพโภชนาการและสุขภาพนักเรียนบรรลุผลสำเร็จตามเป้าหมายต่อเนื่องอย่างยั่งยืน ตามผลที่คาดหวังของโครงการ

1. นักเรียนมีสุขภาพร่างกายเติบโตสมวัย มีอารมณ์และสติปัญญาที่ดีขึ้น รวมทั้งมีทักษะเพื่อการดำเนินชีวิตที่สามารถนำไปใช้ประโยชน์ได้ในชีวิตจริง
2. โรงเรียนมีรูปแบบลดปัญญาโภชนาการและสุขภาพของนักเรียนลงได้ มีความรู้และแนวทางในการจัดการเพื่อส่งเสริมสุขภาพและพัฒนาการของนักเรียนอย่างมีประสิทธิภาพ
3. พ่อแม่ผู้ปกครองและคนในชุมชนตระหนักรู้ ตื่นตัวและมีส่วนร่วมในกิจกรรมการพัฒนานักเรียนในด้านต่างๆช่วยสร้างเสริมความอบอุ่นและเข้มแข็งให้กับครอบครัวและท้องถิ่นตลอดจนเกิดความยั่งยืนในการดำเนินงาน

นักเรียนเจริญเติบโตสมวัยโดยมี

• ภาวะเริ่มอ้วนและอ้วน ไม่เกิน ...7.....%
• ภาวะผอม ไม่เกิน ....7....%
• ภาวะเตี้ย ไม่เกิน .....7...%

1. โรงเรียนบ้านดอนเดื่อ จะดำเนินการโครงการศูนย์เรียนรู้ต้นแบบโรงเรียนเด็กไทยแก้มใสนี้อย่างต่อเนื่อง ทั้ง 8 กิจกรรม การเกษตรในโรงเรียน สหกรณ์นักเรียน การจัดบริการอาหารของโรงเรียน การพัฒนาสุขนิสัยของนักเรียน การพัฒนาอนามัยสิ่งแวดล้อมของโรงเรียนให้ถูกสุขลักษณะ การจัดการบริการสุขภาพ และการจัดการเรียนรู้ : เกษตร โภชนาการและสุขภาพอนามัย และคงสภาพศูนย์เรียนรู้ต้นแบบโรงเรียนเด็กไทยแก้มใสตามรอยเจ้าฟ้านักโภชนาการ
   
2. ระบุวิธีการขยายผลจากการดำเนินโครงการ และชุมชน หรือผู้อื่นจะใช้ประโยชน์จากผลของโครงการนี้อย่างไร – โรงเรียนบ้านดอนเดื่อ ได้ดำเนินการโครงการศูนย์เรียนรู้ต้นแบบโรงเรียนเด็กไทย แก้มใส และดำเนินการขยายผลสร้างเครือข่าย เช่น เป็นแหล่งเรียนรู้ในการศึกษาดูงานของโรงเรียนและหน่วยงานอื่นๆขยายผลในชุมชุม/ผู้ปกครอง ในรูปแบบการประชุมชี้แจ้งทำความเข้าใจเกี่ยวกับโครงการศูนย์เรียนรู้ต้นแบบโรงเรียนเด็กไทยแก้มใส ผู้ปกครองและชุมชุม สามารถนำแนวคิดหลักการของโครงการไปดำเนินการและนำผลผลิตมาขายให้สหกรณ์โรงเรียนเพื่อประกอบอาหารกลางวันในกับนักเรียน