ศูนย์เรียนรู้เด็กไทยแก้มใส

โครงการเด็กไทยแก้มใสถวายเจ้าฟ้านักโภชนาการ เกิดจากความร่วมมือระหว่างกระทรวงสาธารณสุข กระทรวงศึกษาธิการ ร่วมกับหน่วยงานภาคี ได้แก่ กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ สมาคมโภชนาการแห่งประเทศไทยในพระราชูปถัมภ์ กรุงเทพมหานคร และ กระทรวงมหาดไทย ภายใต้การสนับสนุนจากสำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) โดยมีวัตถุประสงค์ เพื่อส่งเสริมและสนับสนุนโรงเรียนในการน้อมนำแนวทางการดำเนินงานที่ประสบความสำเร็จ การบริหารจัดการอาหารและโภชนาการในโรงเรียนอย่างครบวงจรของโครงการตามพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารีไปปฏิบัติในการพัฒนาด้านเกษตร อาหาร โภชนาการและสุขภาพเด็กในโรงเรียน โดยน้อมนำกรอบแนวคิดและองค์ประกอบของการพัฒนาจากบทเรียนโรงเรียนในโครงการพระราชดำริใน ๘ องค์ประกอบคือ ๑) การเกษตรในโรงเรียน ๒) สหกรณ์นักเรียน ๓) การจัดการบริหารของโรงเรียน ๔) การติดตามภาวะโภชนาการ ๕) การพัฒนาสุขนิสัยของนักเรียน ๖) การพัฒนาอนามัยสิ่งแวดล้อมของโรงเรียนให้ถูกสุขลักษณะ ๗) การจัดบริการสุขภาพ และ๘) การจัดการเรียนรู้ : เกษตร โภชนาการ และสุขภาพอนามัย โดยมีเป้าหมายเพื่อให้เด็กนักเรียนเกิดคุณลักษณสำคัญใน ๔ ประการตามแนวพระราชดำริ คือ มีพุทธศึกษา จริยศึกษา หัตถศึกษาและ จริยศึกษา มีภาวะโภชนาการดี สุขภาพแข็งแรง ไปพร้อมๆ กับการพัฒนาทักษะที่จำเป็นและคุณลักษณะที่เอื้อต่อการมีสุขภาวะ และคุณภาพชีวิตที่ดี ซึ่งเป็นการพัฒนาที่มีเด็กเป็นศูนย์กลาง โดยเน้นให้เด็กนักเรียนได้เรียนรู้จากการลงมือปฏิบัติจริงด้วยตนเอง (Learning by doing) เพื่อกระตุ้นให้เกิดการเรียนรู้ พัฒนาทักษะและคุณลักษณะที่เหมาะสม สามารถนำไปใช้ได้ในชีวิตจริงและพึ่งตนเองได้ โดยโรงเรียนที่เข้าร่วมโครงการฯ ต้องมีการบริหารจัดการแผนงานอย่างเหมาะสม สอดคล้องกับความต้องการ บริบทของชุมชน และวัฒนธรรมประเพณี ซึ่งโครงการเด็กไทยแก้มใสถวายเจ้าฟ้านักโภชนาการในปีที่ ๑ (พ.ศ.๒๕๕๗-๒๕๕๘) มีโรงเรียนเข้าร่วมโครงการทั้งสิ้น ๕๔๔ โรงเรียนจากทั่วประเทศ
สถานการณ์ภาวะทุพโภชนาการของประเทศไทยจากรายงานการเฝ้าระวังภาวะโภชนาการนักเรียนอายุ ๖-๑๒ ปี จำนวน ๑,๔๙๒,๐๘๙ คน ใน ๗๖ จังหวัด ของกรมอนามัย ปี ๒๕๕๕ พบว่านักเรียนมีภาวะอ้วน ร้อยละ ๑๒.๕ เตี้ยร้อยละ ๑๖.๘ และระบุว่านักเรียนอายุ ๖-๑๒ ปี ที่มีส่วนสูงระดับดีและรูปร่างสมส่วน มีเพียง ร้อยละ ๕๑.๖ ซึ่งสอดคล้องกับการสำรวจข้อมูลพื้นฐานของสำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน (สพฐ.) ปี ๒๕๔๔พบว่า เด็กไทยสัดส่วนไม่ได้มาตรฐาน จำนวน ๑.๒ ล้านคน จำแนกเป็นน้ำหนักต่ำกว่าเกณฑ์ จำนวน ๒๒๓.๒๘๘ คน น้ำหนักสูงกว่าเกณฑ์มาตรฐานจำนวน ๕๙๐,๐๘๗ คน และส่วนสูงต่ำกว่าเกณฑ์มาตรฐาน จำนวน ๒๕๘,๑๔๙ คนซึ่งจะส่งผลกระทบต่อระดับสติปัญญาและคุณภาพชีวิตของเด็กไทยหนึ่งในสาเหตุสำคัญคือ ๑) การพฤติกรรมการบริโภคไม่เหมาะสมตามวัย โดยเฉพาะการบริโภคผักน้อยกว่าปริมาณที่แนะนำ คือเฉลี่ยวันละ ๖๐ กรัม (ปริมาณที่แนะนำวันละ ๔๐๐ กรัม) กินขนมกรุบกรอบและเครื่องดื่มรสหวานจัดเกือบทุกวันหรือทุกวันสูงถึงร้อยละ ๖๗.๔ นอกจากนี้ยังพบว่าเด็กไทยในช่วงวัยประถมศึกษาจะได้รับน้ำตาลจากเครื่องดื่มเฉลี่ย ๕- ๗ ช้อนชา/วัน และน้ำตาลจากขนมกรุบกรอบเฉลี่ย ๓ ช้อนชา/วันซึ่งปริมาณรวมในการบริโภคน้ำตาลของเด็กมากถึง ๑๐ ช้อนชา และ ๒) สภาพแวดล้อมที่ไม่เอื้อต่อสุขภาพผลกระทบของการได้รับสารอาหารไม่เพียงพอจะส่งผลให้เด็กมีการเจริญเติบโตและพัฒนาร่างกายและสติปัญญาที่ช้าไม่เป็นไปตามศักยภาพที่ควรจะเป็น จากสถานการณ์ดังกล่าว โรงเรียนบ้านดอนข่าได้เข้าร่วมโครงการเด็กไทยแก้มใสถวายเจ้าฟ้านักโภชนาการปีที่ ๑ เพื่อน้อมนำแนวทางการดำเนินงานที่ประสบความสำเร็จ จากการบริหารจัดการอาหารและโภชนาการในโรงเรียนอย่างครบวงจรของโครงการตามพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารีมาปฏิบัติในการพัฒนาโรงเรียน เพื่อให้เด็กนักเรียน มีภาวะโภชนาการดี สุขภาพแข็งแรง ไปพร้อมๆ กับการพัฒนาทักษะที่จำเป็นและคุณลักษณะที่เอื้อต่อการมีสุขภาวะ และคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น จากการดำเนินโครงการเด็กไทยแก้มใสใน ๑ ที่ผ่านมาทำให้โรงเรียนมีนักเรียนที่มีภาวะโภชนาการน้ำหนักเกินเกณฑ์หรืออ้วน ลดลงจากเหลือ ๒ คิดเป็น ๒.๓๘ น้ำหนักต่ำกว่าเกณฑ์หรือผอม ลดลงเหลือ ๑ คนคิดเป็นร้อยละ ๑.๑๙ และปัญหานักเรียนเป็นโรคฟันผุ ลดลงเหลือ ๑ คนคิดเป็นร้อยละ ๑.๑๙ โรงเรียนบ้านดอนข่ามีความประสงค์ที่จะพัฒนาทุกด้านโดยการมีส่วนร่วมและความเป็นเจ้าของจากชุมชนซึ่งชุมชนบ้านดอนข่าเป็นชุมชนที่ให้ความร่วมมือเป็นอย่างดีเสมอมา ทางโรงเรียนจะขยายผลสู่ชุมชนสังคม และหน่วยงานที่เกี่ยวข้องเป็นแบบอย่างในการพัฒนาแหล่งเรียนรู้ และผลที่ได้จากโครงการโรงเรียนเด็กไทยแก้มใสสามารถทำให้เด็กนักเรียนมีพฤติกรรมการบริโภคผักและผลไม้ที่ปลอดภัยอย่างเพียงพอในมื้อกลางวันอย่างน้อยวันละ ๑๕๐-๒๐๐ กรัมต่อคน และได้รับประทานอาหารถูกหลักโภชนาการเหมาะสมตามวัยและภาวะสุขภาพ มีภาวะทุพโภชนาการทางที่ดีมีแนวโน้มลดลงในแต่ละปีเพื่อให้นักเรียนส่วนใหญ่ที่มีน้ำหนักเกินและโรคอ้วนในเด็กมีสัดส่วนลดลง ให้นักเรียนทุกคนได้กินอิ่มอย่างมีคุณภาพ แก้มใส โภชนาการสมวัย สุขภาพแข็งแรง และมีคุณภาพชีวิตที่ดี เติบโตเป็นกำลังสำคัญในการพัฒนาประเทศชาติต่อไป

โรงเรียนบ้านดอนข่ามุ่งให้นักเรียนเป็นผู้ลงมือปฏิบัติเองในทุกๆ กิจกรรม ทางโรงเรียนสร้างความรู้โภชนาการ อาหารปลอดภัย ความรู้และทักษะ เกษตรผสมผสาน สหกรณ์ เพื่อให้มีทักษะปฏิบัติเกิดกับนักเรียนเริ่มตั้งแต่การผลิตการประกอบ รวมทั้งการจำหน่าย นำทั้งความรู้ ความเข้าใจ และทักษะต่างๆ ที่ได้รับไปใช้ในชีวิตประจำวันได้ และมีสุขภาพและสุขนิสัยที่ดีแก่ตนเอง มีจิตสาธารณะในการดูแลอนามัย สิ่งแวดล้อม โดยการมีส่วนร่วมของชุมชน ความรู้ เทคโนโลยีถ่ายทอดสู่ครัวเรือน ชุมชน มีความมั่นคงทางอาหาร อยู่ดีกินดี พึ่งตนเองสร้างความเข้มแข็งเป็นเจ้าของโรงเรียน ดังนั้น โรงเรียนบ้านดอนข่า จึงได้เสนอแผนการพัฒนาของโรงเรียนร่วมกับชุมชน เพื่อต่อยอดการดำเนินงานโครงการเด็กไทยแก้มใสจากปีที่1โดยมีปณิธานอย่างมุ่งมั่นในการเจริญรอยตามพระยุคลบาท สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ในการน้อมนำรูปแบบการบริหารจัดการที่ดีด้านอาหาร โภชนาการ และสุขภาพของนักเรียนอย่างครบวงจรมาปฏิบัติเพื่อพัฒนาโรงเรียนให้เป็นแหล่งเรียนรู้ของชุมชนต่อยอดให้เป็นศูนย์เรียนรู้ต้นแบบโรงเรียนเด็กไทยแก้มใสถวายเจ้าฟ้านักโภชนาการ เพื่อให้การแก้ไขปัญหาภาวะทุพโภชนาการและสุขภาพนักเรียนบรรลุผลสำเร็จตามเป้าหมายต่อเนื่อง

1. นักเรียนทุกคนให้มีความรู้ ทักษะ ทัศนคติที่ดีมีคุณธรรมต่อการเกษตรซึ่งเป็นพื้นฐานในการดำรงชีวิต
2. นักเรียนมีอาหารกลางวันที่มีคุณค่าทางโภชนาการและสะอาดปลอดภัยบริโภคตลอดปีการศึกษาและมีสุขนิสัยที่พึงปฏิบัติตามหลักสุขาภิบาลอาหาร
3. โรงเรียนมีการติดตามและแก้ไขเด็กนักเรียนที่มีภาวะทุพโภชนาการและเฝ้าระวังภาวะโภชนาการของเด็กนักเรียนอย่างต่อเนื่อง
4. โรงเรียนมีเครือข่ายสู่ชุมชน โรงเรียน และหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง

นักเรียนเจริญเติบโตสมวัยโดยมี
ภาวะเริ่มอ้วนและอ้วน ไม่เกิน ๕% ภาวะค่อนข่างผอมและผอม ไม่เกิน ๕% ภาวะค่อนข้างเตี้ยและเตี้ย ไม่เกิน ๕% นักเรียนได้รับประทานผักและผลไม้ที่หลากหลายเพิ่มขึ้นในมื้อกลางวัน เฉลี่ย ผัก สัปดาห์ละประมาณ ๑๕๐-๓๐๐ กรัม (อนุบาล ๑๕๐ กรัม ประถม ๓๐๐ กรัม ) ผลไม้ สัปดาห์ละประมาณ ๕๐๐-๑,๐๐๐ กรัม (อนุบาล ๕๐๐ กรัม ประถม ๑,๐๐๐ กรัม )

เมื่อดำเนินโครงการแล้วเสร็จทางโรงเรียนบ้านดอนข่าจะดำเนินการต่อเนื่องเพื่อเพื่อก้าวสู่การเป็นแหล่งเรียนรู้ศึกษาดูงานฝึกอบรม ทางโรงเรียนจะดำเนนการเพื่อพัฒนาแหล่งเรียนรู้ทั้งหมด 5 แหล่งเรียนรู้ได้แก่ 1) การปลูกบ่อมะนาวในท่อซีเมนต์ 2) ผักปลอดสารพิษ 3) เลี้ยงสัตว์ 4) สวนสมุนไพร 5) ธนาคารขยะ เพื่อให้มีผู้เข้ามาศึกษาดูงานอย่างต่อเนื่อง มีกิจกรรมในการแลกเปลี่ยนการเรียนรู้และถอดบทเรียนโดยการวิเคราะห์สังเคราะห์จากปัจจัยความสำเร็จต่างๆ ทำให้โรงเรียนมุ่งมั่นที่จะพัฒนาให้เกิดผลสัมฤทธิ์ในการแก้ไขปัญหาทุพโภชนาการและสุขภาพนักเรียนให้เกิดความต่อเนื่องอย่างยั่งยืน
วิธีการขยายผลจากการดำเนินโครงการ และชุมชน หรือผู้อื่นจะใช้ประโยชน์จากผลของโครงการ มีดังนี้ 1. เพื่อเป็นประโยชน์ต่อนักเรียนและเป็นแบบอย่างได้ 2. เป็นประโยชน์ต่อชุมชนและเป็นแบบอย่างได้ 3. เป็นประโยชน์ต่อสังคม ประเทศชาติและเป็นแบบอย่างได้