ศูนย์เรียนรู้เด็กไทยแก้มใส

โครงการเด็กไทยแก้มใสถวายเจ้าฟ้านักโภชนาการ เกิดจากความร่วมมือระหว่างกระทรวงสาธารณสุข กระทรวงศึกษาธิการ ร่วมกับหน่วยงานภาคี ได้แก่ กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ สมาคมโภชนาการแห่งประเทศไทยในพระราชูปถัมภ์ กรุงเทพมหานคร และ กระทรวงมหาดไทย ภายใต้การสนับสนุนจากสำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) โดยมีวัตถุประสงค์ เพื่อส่งเสริมและสนับสนุนโรงเรียนในการน้อมนำแนวทางการดำเนินงานที่ประสบความสำเร็จ การบริหารจัดการอาหารและโภชนาการในโรงเรียนอย่างครบวงจรของโครงการตามพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารีไปปฏิบัติในการพัฒนาด้านเกษตร อาหาร โภชนาการและสุขภาพเด็กในโรงเรียน โดยน้อมนำกรอบแนวคิดและองค์ประกอบของการพัฒนาจากบทเรียนโรงเรียนในโครงการพระราชดำริใน 8 องค์ประกอบคือ 1) การเกษตรในโรงเรียน 2) สหกรณ์นักเรียน 3) การจัดการบริหารของโรงเรียน 4) การติดตามภาวะโภชนาการ 5) การพัฒนาสุขนิสัยของนักเรียน 6) การพัฒนาอนามัยสิ่งแวดล้อมของโรงเรียนให้ถูกสุขลักษณะ 7) การจัดบริการสุขภาพ และ8) การจัดการเรียนรู้ : เกษตร โภชนาการ และสุขภาพอนามัย โดยมีเป้าหมายเพื่อให้เด็กนักเรียนเกิดคุณลักษณสำคัญใน 4 ประการตามแนวพระราชดำริ คือ มีพุทธศึกษา จริยศึกษา หัตถศึกษาและ จริยศึกษา มีภาวะโภชนาการดี สุขภาพแข็งแรง ไปพร้อมๆ กับการพัฒนาทักษะที่จำเป็นและคุณลักษณะที่เอื้อต่อการมีสุขภาวะ และคุณภาพชีวิตที่ดี ซึ่งเป็นการพัฒนาที่มีเด็กเป็นศูนย์กลาง โดยเน้นให้เด็กนักเรียนได้เรียนรู้จากการลงมือปฏิบัติจริงด้วยตนเอง (Learning by doing) เพื่อกระตุ้นให้เกิดการเรียนรู้ พัฒนาทักษะและคุณลักษณะที่เหมาะสม สามารถนำไปใช้ได้ในชีวิตจริงและพึ่งตนเองได้ โดยโรงเรียนที่เข้าร่วมโครงการฯ ต้องมีการบริหารจัดการแผนงานอย่างเหมาะสม สอดคล้องกับความต้องการ บริบทของชุมชน และวัฒนธรรมประเพณี ซึ่งโครงการเด็กไทยแก้มใสถวายเจ้าฟ้านักโภชนาการในปีที่ 1 (พ.ศ.2557-2558) มีโรงเรียนเข้าร่วมโครงการทั้งสิ้น 544 โรงเรียนจากทั่วประเทศ
สถานการณ์ภาวะทุพโภชนาการของประเทศไทยจากรายงานการเฝ้าระวังภาวะโภชนาการนักเรียนอายุ 6-12 ปี จำนวน 1,492,089 คน ใน 76 จังหวัด ของกรมอนามัย ปี 2555 พบว่านักเรียนมีภาวะอ้วน ร้อยละ 12.5 เตี้ยร้อยละ 16.8 และระบุว่านักเรียนอายุ 6-12 ปี ที่มีส่วนสูงระดับดีและรูปร่างสมส่วน มีเพียง ร้อยละ 51.6 ซึ่งสอดคล้องกับการสำรวจข้อมูลพื้นฐานของสำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน (สพฐ.) ปี 2544พบว่า เด็กไทยสัดส่วนไม่ได้มาตรฐาน จำนวน 1.2ล้านคน จำแนกเป็นน้ำหนักต่ำกว่าเกณฑ์ จำนวน 223,288 คน น้ำหนักสูงกว่าเกณฑ์มาตรฐานจำนวน 590,087 คน และส่วนสูงต่ำกว่าเกณฑ์มาตรฐาน จำนวน 258,149 คนซึ่งจะส่งผลกระทบต่อระดับสติปัญญาและคุณภาพชีวิตของเด็กไทยหนึ่งในสาเหตุสำคัญคือ1) การพฤติกรรมการบริโภคไม่เหมาะสมตามวัย โดยเฉพาะการบริโภคผักน้อยกว่าปริมาณที่แนะนำ คือเฉลี่ยวันละ 60 กรัม (ปริมาณที่แนะนำวันละ 400 กรัม) กินขนมกรุบกรอบและเครื่องดื่มรสหวานจัดเกือบทุกวันหรือทุกวันสูงถึงร้อยละ 67.4 นอกจากนี้ยังพบว่าเด็กไทยในช่วงวัยประถมศึกษาจะได้รับน้ำตาลจากเครื่องดื่มเฉลี่ย 5-7 ช้อนชา/วัน และน้ำตาลจากขนมกรุบกรอบเฉลี่ย 3 ช้อนชา/วันซึ่งปริมาณรวมในการบริโภคน้ำตาลของเด็กมากถึง 10 ช้อนชา และ2) สภาพแวดล้อมที่ไม่เอื้อต่อสุขภาพผลกระทบของการได้รับสารอาหารไม่เพียงพอจะส่งผลให้เด็กมีการเจริญเติบโตและพัฒนาร่างกายและสติปัญญาที่ช้าไม่เป็นไปตามศักยภาพที่ควรจะเป็น จากสถานการณ์ดังกล่าว โรงเรียนบ้านหนองเหล็ก(กองทัพบกอุปถัมภ์)จึงได้เข้าร่วมโครงการเด็กไทยแก้มใสถวายเจ้าฟ้านักโภชนาการ ปีที่ 1 เพื่อน้อมนำแนวทางการดำเนินงานที่ประสบความสำเร็จ จากการบริหารจัดการอาหารและโภชนาการในโรงเรียนอย่างครบวงจรของโครงการตามพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารีมาปฏิบัติในการพัฒนาโรงเรียน เพื่อให้เด็กนักเรียน มีภาวะโภชนาการดี สุขภาพแข็งแรง ไปพร้อมๆ กับการพัฒนาทักษะที่จำเป็นและคุณลักษณะที่เอื้อต่อการมีสุขภาวะ และคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น

โรงเรียนบ้านหนองเหล็ก(กองทัพบกอุปถัมภ์)ได้รับความไว้วางใจในการดำเนินโครงการ จากกรมอนามัยและ สสส. ในการกำหนดให้เป็นโรงเรียนในโครงการอนามัยการเรียนรู้ต้นแบบโรงเรียนเด็กไทยแก้มใสตามรอยเจ้าฟ้านักโภชนาการ รุ่นที่ 1 ประจำปี 2558 ซึ่งโรงเรียนบ้านหนองเหล็ก(กองทัพบกอุปถัมภ์)คณะครู ผู้บริหาร นักเรียน กรรมการสถานศึกษา ชุมชน ผู้ปกครอง และหน่วยงานที่ให้การสนับสนุนที่ได้ร่วมคิด ร่วมทำ เพื่อโภชนาการที่ดีสู่นักเรียนด้านการจัดการอาหารและโภชนาการ การพัฒนาการของนักเรียนได้อย่างมีประสิทธิภาพ บนพื้นฐานการดูแลสุขภาพด้วยตนเองและเสริมสร้างความเข้มแข็งให้ครอบครัวและชุมชนโดยความร่วมมือของทุกส่วนภาค ให้นำสู่เครือข่ายสุขภาพ ทั้งในโรงเรียนและชุมชนอย่างยั่งยืน ภายใต้กรอบแนวทางและความคาดหวังของโครงการคือ ทุกคนมีสุขภาพที่ดี และพัฒนาการด้านร่างกายเติบโตสมวัย มีอารมณ์ และสติปัญญาดีขึ้น มีความรู้และทักษะด้านเกษตร ปศุสัตว์ ประมง การสหกรณ์ สุขภาวะโภชนาการ การพัฒนา สุขนิสัย และ การส่งเสริมสุขภาพอนามัย การใส่ใจพัฒนาอนามัยสิ่งแวดล้อมในโรงเรียน ดังนั้นโรงเรียนบ้านหนองเหล็ก(กองทัพบกอุปถัมภ์) จึงได้ดำเนินการเพื่อพัฒนาให้เป็นศูนย์เรียนรู้ต้นแบบโรงเรียนเด็กไทยแก้มใสถวายเจ้าฟ้านักโภชนาการ โดยมีกรอบการดำเนินงานต่อยอดโครงการเด็กไทยแก้มใสดังนี้ สถานศึกษาได้กำหนดวิธีการ/ ขั้นตอน การดำเนินการ ตามกระบวนการของ PDCA ดังนี้
ขั้นตอนที่ 1ขั้นวางแผน (Plan)ประชุมชี้แจงนโยบายและจัดทำแผนปฏิบัติโครงการ”เด็กไทยแก้มใส” 1.1กิจกรรม ประชุมชี้แจงการดำเนินกิจกรรมกับบุคคลที่เกี่ยวข้องได้แก่ ครูที่รับผิดชอบกิจกรรมครูอนามัย แม่ครัว เจ้าหน้าที่อาหารกลางวัน ผู้ปกครองนักเรียนและนักเรียนแกนนำ เพื่อให้ความรู้ด้านสุขภาพ การป้องกันและแก้ไขภาวะโภชนาการ
1.2 จัดทำเมนูอาหารโดยใช้โปรแกรม Thai school lunch เพื่อวางแผนการผลิตพืชผัก และปศุสัตว์ โดยจัดทำแผนการผลิตพืชผัก และปศุสัตว์ ให้สอดคล้องกับเมนูอาหารกลางวันของโรงเรียน ขั้นตอนที่ 2การปฏิบัติตามแผน (Do) 2.1 ส่งเสริมประสิทธิภาพในด้านการเกษตร ปศุสัตว์และประมงอย่างยั่งยืน โรงเรียน โดยครูผู้รับผิดชอบกิจกรรม และนักเรียนเน้นการปลูกพืชด้านการเกษตร ปศุสัตว์ และ การประมง ได้แก่ การปลูกผักสวนครัว การเลี้ยงเป็ดไข่ การเลี้ยงปลาดุก และการเพาะเห็ดนางฟ้าเพื่อเกิดความยั่งยืน และจำหน่ายผลผลิตเข้าสู่โครงการอาหารกลางวันและสหกรณ์นักเรียน 2.2 การปรับปรุงพัฒนาสหกรณ์นักเรียน โดยแต่งตั้งแกนนำนักเรียน ดูแล รับผิดชอบกิจกรรมสหกรณ์รับซื้อและจำหน่ายผลผลิตทางการเกษตรและปศุสัตว์ ตามกระบวนการของสหกรณ์ 2.3 การพัฒนาการจัดบริการอาหารของโรงเรียนโดยโรงเรียนจัดทำรายการอาหารล่วงหน้า อย่างน้อย 1 เดือน โดยใช้โปรแกรม Thai School Lunch ตามมาตรฐานโภชนาการที่สอดคล้องกับภาวะสุขภาพและผลผลิตทางการเกษตรในโรงเรียนหรือชุมชน แม่ครัวประกอบอาหารถูกหลักโภชนาการ สุขาภิบาลอาหาร อาหารปลอดภัย และการตักอาหารให้นักเรียนตามปริมาณและสัดส่วนที่เหมาะสมกับวัย 2.4 การส่งเสริมโภชนาการเด็กวัยเรียน มีการเฝ้าระวังและติดตามภาวะโภชนาการและสมรรถภาพทางกายนักเรียน โดยครูอนามัย และแกนนำนักเรียน ชั่งน้ำหนัก วัดส่วนสูง เพื่อคัดกรองแยกนักเรียนเด็กอ้วน เด็กผอม เด็กเตี้ย โดยใช้โปรแกรมประเมินภาวะโภชนาการเด็กวัยเรียน 6-18 ปี และ ครู ผู้ปกครอง ร่วมกันแก้ปัญหาภาวะโภชนาการของนักเรียน
2.5 การจัดทำระบบน้ำดื่มสะอาดเพื่อสุขภาพบริการนักเรียนเนื่องจากจุดที่ให้บริการน้ำดื่มสะอาดในโรงเรียนมีแค่จุดเดียว ดังนั้น โรงเรียนบ้านหนองเหล็ก(กองทัพบกอุปถัมภ์) ซึ่งได้รับการสนับสนุนจากกรมทรัพยากรน้ำบาดาลจังหวัดนครราชสีมา ในโครงการประปาน้ำบาดาลดื่มได้ ซึ่งมีเครื่องมือและอุปกรณ์ ในการผลิตน้ำดื่ม ดังนั้น จึงจำเป็นต้องจัดให้มีจุดบริการน้ำดื่มสะอาดขึ้น เพื่อให้นักเรียนมีน้ำดื่มที่สะอาด ผ่านการรับรองคุณภาพจาก อย. และหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง
2.6 การพัฒนาอนามัยสิ่งแวดล้อมของโรงเรียนให้ถูกสุขลักษณะ โดยให้นักเรียนมีส่วนร่วมทำเพื่อประโยชน์ต่อส่วนรวม เช่น ความสะอาดบริเวณโรงเรียน ชุมชน ดูแลและใช้ส้วมให้ถูกสุขลักษณะ ทิ้งขยะในที่รองรับ และใช้ของอย่างประหยัดและกิจกรรม ธนาคารขยะ ที่ต้องการลดปัญหาขยะ โดยส่งเสริมให้นักเรียนคัดแยกขยะก่อนทิ้ง และการกำจัดขยะได้ถูกวิธี และขยายผลสู่ชุมชน ซึ่งขยะที่คัดแยกสามารถนำไปจำหน่ายให้เกิดรายได้
2.7 การจัดเครือข่ายบริการสุขภาพนักเรียนซึ่งนักเรียนจะได้รับการตรวจร่างกายและการช่วยเหลือแก้ไขการเจ็บป่วยในเบื้องต้นอย่างเหมาะสม มีแกนนำนักเรียนในการทำกิจกรรมส่งเสริมสุขภาพในโรงเรียน รวมถึง ครูอนามัย ครูเวรประจำวัน ตรวจสุขภาพด้านต่างๆ ของนักเรียนเป็นประจำ นอกจากนี้สถานศึกษาจัดห้องพยาบาล อุปกรณ์ที่จำเป็น ยาสามัญประจำบ้าน ฯลฯ ให้เพียงพอโดยมีครูอนามัย แกนนำนักเรียน เจ้าหน้าที่ รพ.สต. ให้บริการตรวจสุขภาพฟัน การฉีดวัคซีน และการให้ความรู้เกี่ยวกับการแปรงฟัน การล้างมือที่ถูกวิธี
2.8 การจัดการเรียนรู้เกษตร โภชนาการ และสุขภาพอนามัย โดยจัดศูนย์การเรียนรู้เกษตร โภชนาการ และสุขภาพอนามัยในโรงเรียนขึ้น มีการจัดทำเอกสารประกอบการเรียนรู้ สำหรับให้นักเรียนได้เรียนรู้ เกษตร โภชนาการ และสุขภาพอนามัยการจัดแหล่งเรียนรู้ด้านเกษตร โภชนาการ และสุขภาพอนามัย ไว้ตามจุดต่างๆนอกจากนี้ ยังจัดนิทรรศการแสดงผลงานในโรงเรียนให้ชุมชนหรือหน่วยงานอื่นได้เรียนรู้ และจัดแสดงผลงานเมื่อสิ้นปีการศึกษา ขั้นตอนที่ 3 การกำกับตรวจสอบและประเมินผล (Cheak) - นิเทศติดตาม โดยผู้บริหารสถานศึกษา สาธารณสุขอำเภอและสาธารณสุขจังหวัด
ขั้นตอนที่ 4 การรายงานผล (Action) - ครูผู้รับผิดชอบกิจกรรม วิเคราะห์ข้อมูล และสรุปผลการดำเนินโครงการ รายงานต่อ ผู้บริหารสถานศึกษาและหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง

1. เด็กนักเรียนมีสุขภาพและพัฒนาการด้านร่างกายเติบโตสมวัย มีอารมณ์และสติปัญญาที่ดีขึ้น รวมทั้งมีทักษะเพื่อการดำรงชีวิตที่สามารถนำไปใช้ประโยชน์ได้ในชีวิตจริง
2. โรงเรียนมีรูปแบบลดปัญหาโภชนาการและสุขภาพของเด็กนักเรียนลงได้ มีความรู้และแนวทางในการจัดการเพื่อส่งเสริมสุขภาพและพัฒนาการของเด็กนักเรียนอย่างมีประสิทธิภาพ
3. พ่อแม่ ผู้ปกครองและคนในชุมชนมีส่วนร่วมในกิจกรรมการพัฒนาเด็กนักเรียนในด้านต่างๆ ช่วยสร้างเสริมความอบอุ่นและความเข้มแข็งให้กับครอบครัวและชุมชน ตลอดจนเกิดความยั่งยืนในการดำเนินงาน
4. ชุมชนมีความตระหนัรู้และตื่นตัวในการจัดการด้านอาหาร โภชนาการและสุขภาพของนักเรียน

1. นักเรียนมีการเจริญเติบโตสมวัยโดยมีน้ำหนักส่วนสูงตามเกณฑ์มาตรฐาน
2. นักเรียนได้รับประทานผัก-ผลไม้หลายหลายเพิ่มขึ้น
   
3. นักเรียนได้รับประทานอาหารครบ 5 หมู่ ตามหลักการจัดรายการอาหารด้วยโปรแกรม Thaı school lunch

1. ความต่อเนื่องยั่งยืน โรงเรียนบ้านหนองเหล็ก(กองทัพบกอุปถัมภ์) ได้ดำเนินการตามโครงการอย่างต่อเนื่องไป โดยเป็นศูนย์การเรียนรู้ให้กับชุมชนได้เข้ามาศึกษาดูงานพร้อมจัดทำตามแผนนโยบายโครงการเพื่อส่งเสริมสนับสนุนการเรียนรู้แก่เครือข่ายให้กับโรงเรียนร่วมกับตำบลตาวัง และตำบลอื่นๆ ในเครือข่ายการจัดการศึกษาวังสะเภา เพื่อโภชนาการที่ดีสู่นักเรียนน้อมนำถวายแด่เจ้าฟ้านักโภชนาการต่อไป

2. แนวทางการขยายผล สถานศึกษาได้กำหนดแนวทางการดำเนินกิจกรรมเพื่อให้เกิดความต่อเนื่อง และขยายผลสู่ชุมชน หรือหน่วยงานอื่น ดังนี้
   

   1. จัดกิจกรรมตลาดนัดการเรียนรู้ด้านเกษตร และปศุสัตว์ โดยนักเรียนแนะนำความรู้ให้แก่ผู้ปกครองและชุมชน เพื่อให้ผู้ปกครองและชุมชนมีส่วนร่วมในเรื่องของการผลิตสินค้าการเกษตรเพื่อนำมาประกอบอาหารในครอบครัว และถ้ามีมากก็นำมาจำหน่ายให้กับโครงการอาหารกลางวันของโรงเรียนโดยผ่านกิจกรรมสหกรณ์
   2. จัดกิจกรรมตลาดนัดสีเขียวสัญจร โดยนำผลผลิตเกษตรและปศุสัตว์ในโรงเรียน และชุมชน มาร่วมจำหน่ายที่ศูนย์สาธิตการตลาดของหมู่บ้าน
   3. สร้างเครือข่ายกลุ่มผู้ผลิต โดยให้โรงเรียนแต่ละโรงในตำบล จัดทำรายการอาหาร เพื่อใช้ในการวางแผนผลิตพืชผัก และปศุสัตว์ที่สอดคล้องกับรายการอาหารกลางวันนักเรียน
      
   4. จัดกิจกรรมสายใยรักสุขภาพในครอบครัว โดยให้ความรู้แก่ผู้ปกครองในการจัดอาหารสำหรับมื้อเช้า - เย็น สำหรับนักเรียน การดูแลสุขภาพร่ายกาย ความสะอาดของร่างกาย และการจัด 5 ส. ในบ้าน
   5. จัดเครือข่ายสุขภาพ โดยขอความร่วมมือจาก โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบล อสม. ผู้ปกครอง ชุมชน ในการส่งเสริมสุขภาพให้แก่คนในชุมชน ผู้สูงอายุ และเด็ก โดยการตรวจคัดกรอง และการดูแลสุขภาพที่ถูกวิธี เพื่อให้นักเรียนเกิดการเรียนรู้ด้านสุขภาพทั้งที่บ้านและที่โรงเรียน