ศูนย์เรียนรู้เด็กไทยแก้มใส

โครงการเด็กไทยแก้มใสถวายเจ้าฟ้านักโภชนาการ เกิดจากความร่วมมือระหว่างกระทรวงสาธารณสุข กระทรวงศึกษาธิการ ร่วมกับหน่วยงานภาคี ได้แก่ กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ สมาคมโภชนาการแห่งประเทศไทยในพระราชูปถัมภ์ กรุงเทพมหานคร และ กระทรวงมหาดไทย ภายใต้การสนับสนุนจากสำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) โดยมีวัตถุประสงค์ เพื่อส่งเสริมและสนับสนุนโรงเรียนในการน้อมนำแนวทางการดำเนินงานที่ประสบความสำเร็จ การบริหารจัดการอาหารและโภชนาการในโรงเรียนอย่างครบวงจรของโครงการตามพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารีไปปฏิบัติในการพัฒนาด้านเกษตร อาหาร โภชนาการและสุขภาพเด็กในโรงเรียน โดยน้อมนำกรอบแนวคิดและองค์ประกอบของการพัฒนาจากบทเรียนโรงเรียนในโครงการพระราชดำริใน 8 องค์ประกอบคือ
1. การเกษตรในโรงเรียน
2. สหกรณ์นักเรียน
3. การจัดการบริหารของโรงเรียน
4. การติดตามภาวะโภชนาการ
5. การพัฒนาสุขนิสัยของนักเรียน
6. การพัฒนาอนามัยสิ่งแวดล้อมของโรงเรียนให้ถูกสุขลักษณะ
7. การจัดบริการสุขภาพ
8. การจัดการเรียนรู้ : เกษตร โภชนาการ และสุขภาพอนามัย

โดยมีเป้าหมายเพื่อให้เด็กนักเรียนเกิดคุณลักษณะสำคัญใน 4 ประการตามแนวพระราชดำริ คือ มีพุทธศึกษา จริยศึกษา หัตถศึกษาและ จริยศึกษา มีภาวะโภชนาการดี สุขภาพแข็งแรง ไปพร้อมๆ กับการพัฒนาทักษะที่จำเป็นและคุณลักษณะที่เอื้อต่อการมีสุขภาวะ และคุณภาพชีวิตที่ดี ซึ่งเป็นการพัฒนาที่มีเด็กเป็นศูนย์กลาง โดยเน้นให้เด็กนักเรียนได้เรียนรู้จากการลงมือปฏิบัติจริงด้วยตนเอง (Learning by doing) เพื่อกระตุ้นให้เกิดการเรียนรู้ พัฒนาทักษะและคุณลักษณะที่เหมาะสม สามารถนำไปใช้ได้ในชีวิตจริงและพึ่งตนเองได้ โดยโรงเรียนที่เข้าร่วมโครงการฯ ต้องมีการบริหารจัดการแผนงานอย่างเหมาะสม สอดคล้องกับความต้องการ บริบทของชุมชน และวัฒนธรรมประเพณี ซึ่งโครงการเด็กไทยแก้มใสถวายเจ้าฟ้านักโภชนาการในปีที่ 1 (พ.ศ.2557-2558) มีโรงเรียนเข้าร่วมโครงการทั้งสิ้น 544 โรงเรียนจากทั่วประเทศ

สถานการณ์ภาวะทุพโภชนาการของประเทศไทยจากรายงานการเฝ้าระวังภาวะโภชนาการนักเรียนอายุ 6-12 ปี จำนวน 1,492,089 คน ใน 76 จังหวัด ของกรมอนามัย ปี 2555 พบว่านักเรียนมีภาวะอ้วน ร้อยละ 12.5 เตี้ยร้อยละ 16.8 และระบุว่านักเรียนอายุ 6-12 ปี ที่มีส่วนสูงระดับดีและรูปร่างสมส่วน มีเพียง ร้อยละ 51.6 ซึ่งสอดคล้องกับการสำรวจข้อมูลพื้นฐานของสำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน (สพฐ.) ปี 2544พบว่า เด็กไทยสัดส่วนไม่ได้มาตรฐาน จำนวน 1.2ล้านคน จำแนกเป็นน้ำหนักต่ำกว่าเกณฑ์ จำนวน 223,288 คน น้ำหนักสูงกว่าเกณฑ์มาตรฐานจำนวน 590,087 คน และส่วนสูงต่ำกว่าเกณฑ์มาตรฐาน จำนวน 258,149 คนซึ่งจะส่งผลกระทบต่อระดับสติปัญญาและคุณภาพชีวิตของเด็กไทยหนึ่งในสาเหตุสำคัญคือ

1. การพฤติกรรมการบริโภคไม่เหมาะสมตามวัย โดยเฉพาะการบริโภคผักน้อยกว่าปริมาณที่แนะนำ คือเฉลี่ยวันละ 60 กรัม (ปริมาณที่แนะนำวันละ 400 กรัม) กินขนมกรุบกรอบและเครื่องดื่มรสหวานจัดเกือบทุกวันหรือทุกวันสูงถึงร้อยละ 67.4 นอกจากนี้ยังพบว่าเด็กไทยในช่วงวัยประถมศึกษาจะได้รับน้ำตาลจากเครื่องดื่มเฉลี่ย 5-7 ช้อนชา/วัน และน้ำตาลจากขนมกรุบกรอบเฉลี่ย 3 ช้อนชา/วันซึ่งปริมาณรวมในการบริโภคน้ำตาลของเด็กมากถึง 10 ช้อนชา
   
2. สภาพแวดล้อมที่ไม่เอื้อต่อสุขภาพผลกระทบของการได้รับสารอาหารไม่เพียงพอจะส่งผลให้เด็กมีการเจริญเติบโตและพัฒนาร่างกายและสติปัญญาที่ช้าไม่เป็นไปตามศักยภาพที่ควรจะเป็น จากสถานการณ์ดังกล่าว โรงเรียนเทศบาล 3 วัดสมุทราราม จึงได้เข้าร่วมโครงการเด็กไทยแก้มใสถวายเจ้าฟ้านักโภชนาการ ปีที่ 1 เพื่อน้อมนำแนวทางการดำเนินงานที่ประสบความสำเร็จ จากการบริหารจัดการอาหารและโภชนาการในโรงเรียนอย่างครบวงจรของโครงการตามพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารีมาปฏิบัติในการพัฒนาโรงเรียน เพื่อให้เด็กนักเรียน มีภาวะโภชนาการดี สุขภาพแข็งแรง ไปพร้อมๆ กับการพัฒนาทักษะที่จำเป็นและคุณลักษณะที่เอื้อต่อการมีสุขภาวะ และคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น

กรอบแนวคิดหลักของโรงเรียนที่จะประยุกต์ใช้ดังนี้

1. นักเรียนทุกคนในโรงเรียนต้องได้รับอาหารที่เพียงพอต่อความต้องการของร่างกาย เหมาะสมตามวัย
2. นักเรียนทุกคนมีสุขภาพดี รู้จักดูแลสุขภาพอนามัยของตนเอง
3. นักเรียนมีความรับผิดชอบ มีพื้นฐานในการประกอบอาชีพ รู้จักการประหยัดและออม เพื่อเสริมสร้างความมั่งคงในการมีคุณภาพชีวิตที่ดี
4. มุ่งพัฒนาสภาพแวดล้อมให้เอื้อต่อพฤติกรรมโภชนาการ ควบคู่กับการออกกำลังกายตามวัย
5. มุ่งพัฒนาผู้ปกครองให้ทำกิจกรรมร่วมกัน สามารถนำไปประยุกต์ใช้ได้
6. มุ่งพัฒนาต่อยอดตามโครงการเด็กไทยแก้มใสตามพระราชดำริสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ให้ยั่งยืนตลอดไป ดังนั้น โรงเรียนเทศบาล 3 วัดสมุทราราม เทศบาลนครเกาะสมุย อำเภอเกาะสมุย จังหวัดสุราษฎร์ธานี จึงได้เสนอแผนการพัฒนาของโรงเรียนร่วมกับชุมชน เพื่อต่อยอดการดำเนินโครงการเด็กไทยแก้มใสจากปีที่ 1 โดยมีปณิธานอย่างมุ่งมั่นในการเจริญรอยตามพระยุคลบาท สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ในการน้อมนำรูปแบบการบริหารจัดการที่ดีด้านอาหาร โภชนาการ และสุขภาพของนักเรียนอย่างครบวงจร มาปฏิบัติเพื่อพัฒนาโรงเรียนให้เป็นแหล่งเรียนรู้ของชุมชนต่อยอดให้เป็นศูนย์เรียนรู้ต้นแบบโรงเรียนเด็กไทยแก้มใสถวายเจ้าฟ้านักโภชนาการ เพื่อให้การแก้ไขปัญหาภาวะทุพโภชนาการและสุขภาพนักเรียนบรรลุผลสำเร็จตามเป้าหมายต่อเนื่องอย่างยั่งยืน ตามผลที่คาดหวังของโครงการ ความมุ่งมั่นที่จะพัฒนาให้เกิดผลสัมฤทธิ์ในการแก้ปัญหาทุพโภชนาการและสุขภาพนักเรียนให้เกิดความต่อเนื่อง เพื่อเป็นแหล่งเรียนรู้ให้แก่โรงเรียนอื่นๆโดยโรงเรียนเทศบาล 3 วัดสมุทรารามได้กำหนดวิสัยทัศน์ในการพัฒนา ดังนี้ “โรงเรียนเทศบาล 3 วัดสมุทรารามมีความมุ่งมั่นจะพัฒนาด้านคุณภาพของผู้เรียนให้เป็นผู้ที่มีสุขภาพที่ดี มีภาวะโภชนาการให้มีความเหมาะสมตามวัย โดยเปิดโอกาสให้ผู้มีส่วนเกี่ยวข้องทุกฝ่ายเข้ามามีส่วนร่วม ในการพัฒนาโดยเฉพาะผู้ปกครองและชุมชน
   

สิ่งที่โรงเรียนเทศบาล 3 วัดสมุทรารามจะต้องดำเนินการในการแก้ปัญหา มีดังนี้

1. ให้นักเรียนมีความรู้ ความเข้าใจเกี่ยวกับเรื่องโภชนาการ
2. สร้างความตระหนักในเรื่องการดูแลสุขภาพ ทั้งนักเรียน ผู้ปกครอง ชุมชน
3. จัดกิจกรรมส่งเสริมในด้านโภชนาการให้กับนักเรียนโดยมีผู้ปกครอง และชุมชนเข้ามามีส่วนร่วม
4. จัดสภาพแวดล้อมภายในโรงเรียน ให้มีบรรยากาศที่เอื้อต่อการบริโภคอาหารและการออกกำลังกาย
5. จัดกิจกรรมแบบบูรณาการด้านการเรียนการสอนด้านโภชนการ
6. จัดให้บริการอาหารกลางวันแก่นักเรียนตามหลักโภชนาการ“ลดหวาน มัน เค็ม”เติมเต็มคุณค่าโภชนากาด้านผักและผลไม้
   

ยุทธศาสตร์การบริหารจัดการเพื่อการแก้ปัญหาทุพโภชนาการและสุขภาพ

1. จัดอบรมและพัฒนาบุคลากร
2. จัดกิจกรรมการเรียนรู้ให้เน้นผู้เรียนเป็นสำคัญ
3. จัดกิจกรรมพัฒนาผู้เรียน โดยมุ่งเน้นให้ผู้เรียนได้เรียนรู้แบบมีส่วนร่วมและเรียนรู้จากประสบการณ์ตรง ได้ปฏิบัติด้วยตนเอง
4. จัดสภาพภายในโรงเรียนให้เอื้อต่อการเรียนรู้
5. มีการปรับหลักสูตรสถานศึกษา ให้มีความสอดคล้องความต้องการของผู้เรียน ท้องถิ่นและสนองนโยบายของรัฐบาล
6. ส่งเสริมการสร้างความสัมพันธ์ เพื่อให้เกิดความร่วมมือกับชุมชน ในการพัฒนาการทำงาน
7. ปรับปรุงงานการบริหารจัดการในการดำเนินงานให้เป็นระบบ ให้มีการกระจายอำนาจหน้าที่ให้บุคลกรทุกฝ่ายได้มีส่วนร่วมในการดำเนินงาน โดยใช้ระบบการประกันคุณภาพภายในสถานศึกษาเป็นหลัก
8. นำระบบดูแลช่วยเหลือนักเรียน ระบบการเรียนรู้ และระบบกิจกรรมนักเรียนมาใช้อย่างเป็นระบบ โดยมีการนิเทศติดตามผลอย่างต่อเนื่อง เพื่อก่อให้เกิดความยั่งยืน เป้าประสงค์ของโรงเรียนเทศบาล 3 วัดสมุทรารามที่จะเป็นศูนย์การเรียนรู้ตามโครงการเด็กไทยแก้มใส นักเรียนจะต้องเป็นผู้ที่มีความรู้ ความสามารถ
   

มีระบบในการทำงานดังนี้

1. นักเรียนร้อยละ 85 ต้องมีความรู้ ความเข้าใจเกี่ยวกับโภชนาการ
2. นักเรียนร้อยละ 85 ต้องมีความตระหนักในเรื่องการดูแลสุขภาพ
3. นักเรียนร้อยละ 90 สามารถจัดกิจกรรมการส่งเสริมโภชนาการให้กับนักเรียน โดยผู้ปกครอง และชุมชนเข้ามามีส่วนร่วม
4. นักเรียนร้อยละ 90สามารถจัดสภาพแวดล้อมภายในโรงเรียนที่เอื้อต่อการดำเนินงานกิจกรรมเด็กไทยแก้มใสในทุกกิจกรรม
5. ร้อยละ 100 ของโรงเรียนจัดกิจกรรมการเรียนการสอนเชิงบูรณาการตามกิจกรรมของโครงการเด็กไทยแก้มใส
6. ร้อยละ 100 ของโรงเรียนจัดบริการอาหารกลางวันให้กับนักเรียนทุกคน

1. นักเรียนมีโภชนาการที่ดี สุขภาพแข็งแรง สมบูรณ์
2. นักเรียนได้รับประทานอาหารที่ถูกหลักโภชนาการตามหลักสุขาภิบาลอาหาร
3. นักเรียนได้มีพื้นฐานในการฝึกปฏิบัติงาน อาชีพในการนำไปเป็นพื้นฐานดำเนินชีวิตต่อการเกษตร
4. นักเรียนได้มีการนำกระบวนการทางด้านกิจกรรมสหกรณ์โรงเรียนให้ความรู้จักประหยัดและอดออม
5. นักเรียนมีความรู้มีทักษะในการจัดสภาพแวดล้อมให้มีความเหมาะสมทั้งที่โรงเรียนและที่บ้าน
6. นักเรียนสามารถนำความรู้ที่ได้ไปสู่ครอบครัว และชุมชน
7. นักเรียนได้รับการพัฒนาทางสุขนิสัยที่ถูกสุขลักษณะ
8. นักเรียนจะมีคุณภาพชีวิตที่ดี มีผลการเรียนดี มีโภชนาการที่ดี และมีสุขภาพกายสุขภาพจิตที่ดี
9. โรงเรียนมีรูปแบบลดปัญหาทุพโภชนาการของนักเรียน
10. เกิดกระแสตืนตัวในชุมชนในเรื่องอาหารโภชนาการและสุขภาพของเด็ก

1. นักเรียนเจริญเติบโตสมวัยโดยมี
   
   • ภาวะเริ่มอ้วนและอ้วน ไม่เกิน 7%
   • ภาวะค่อนข้างผอมและผอม ไม่เกิน 7%
   • ภาวะค่อนข้างเตี้ยและเตี้ย ไม่เกิน 7%
     
2. นักเรียนได้กินผัก – ผลไม้หลากหลายเพิ่มขึ้นในมื้อกลางวัน เฉลี่ย
   

• ผัก วันละประมาณ 40 – 100 กรัม
  

  • อนุบาล 3 ช้อน (50 กรัม)
    
  • ประถม 4 ช้อน (70 กรัม)

• ผลไม้ (อนุบาล½ ส่วนประถม 1 ส่วน) ต่อมื้อต่อคน

ทางโรงเรียนจะดำเนินการต่อไปอย่างต่อเนื่อง เพราะสุขภาพอนามัยที่ดีของนักเรียนจะมีผลต่อคุณภาพการเรียนการสอนที่จะสามารถพัฒนาด้านผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนของนักเรียนให้สูงขึ้นโรงเรียนสามารถจัดการศึกษาได้ตามมาตรฐาน เป็นที่ยอมรับของผู้ปกครองชุมชนและจะหาแนวทางในการดำเนินกิจกรรมที่แปลกใหม่ เพื่อปรับปรุงพัฒนาการดำเนินกิจกรรมทั้ง 8 โดยการบูรณาการเข้าสู่การเรียนการสอนในทุกกลุ่มสาระการเรียนรู้ให้นักเรียนได้มีความตระหนักในการรักษาสุขภาพกาย สุขภาพจิตให้นักเรียนได้มีคุณภาพชีวิตที่ดีสามารถนำไปประยุกต์ใช้ในการดำเนินชีวิตที่ดีหากเด็กหรือเยาวชนเป็นผู้ที่มีสุขภาพร่างกายที่แข็งแรง สมบูรณ์ จะย่อมส่งผลต่อการเป็นทรัยากรบุคคลที่มีคุณภาพของชาติที่จะร่วมกันพัฒนาประเทศฃาติต่อไป

วิธีการขยายผลจากการดำเนินโครงการ และชุมชน หรือผู้อื่นจะใช้ประโยชน์จากผลของโครงการดังนี้

โครงการเด็กไทยแก้มใสเป็นโครงการที่ดำเนินการเพื่อเจริญรอยตามพระยุคคลบาทของสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เป็นการนำเอารูปแบบที่ดีด้านการจัดการด้านอาหาร โภชนาการ และสุขภาพนักเรียนอย่างครบวงจร เข้ามาสู่การปฏิบัติอย่างมีประสิทธิภาพ ชี้จัดจ้างพัฒนาด้วยภาพของบุคลกรระดับพื้นที่ที่ต้องมีส่วนเกี่ยวข้อง ได้รับการคัดเลือกจากสำนักงาน สสส. เพื่อเป็นโรงเรียนศูนย์การเรียนรู้โครงการเด็กไทยแก้มใส ทั้งขนาดนี้โรงเรียนเทศบาล 3 วัดสมุทราราม กำลังดำเนินการเข้าสู่ระยะที่ 2 เพื่อเป็นการพัฒนาโรงเรียนต้นแบบเด็กไทยแก้มใส มีการนิเทศติดตาม และประเมินผลการดำเนินงาน ให้เป็นโรงเรียนที่สามารถขยายผลไปสู่โรงเรียนอื่น

จากการเข้าระวังการติดตามการเจริญเติบโตในเด็กนักเรียนของโรงเรียน พบว่านักเรียนมีภาวะอ้วน เตี้ย และผอม ซึ่งปัญหาดังกล่าวได้ส่งผลกระทบต่อสุขภาพของเด็กวัยเรียน ซึ่งจะส่งผลต่อการมีสติปัญญาด้วย เรียนรู้ช้า ภูมิคุ้มกันด้านสุขภาพต่ำ มีความเสี่ยงต่อการเป็นโรคต่างๆ ซึ่งสาเหตุเหล่านี้ส่วนใหญ่เกิดจากพฤติกรรมปัญหาโภชนาการที่ไม่ถูกต้อง ขาดการออกกำลังกาย ดังนั้นโรงเรียนจึงจำเป็นต้องมีการเฝ้าระวัง และสนับสนุนการบริโภคอาหารกลางวันที่มีคุณค่าทางโภชนาการ และมีปริมาณที่เหมาะสมกับร่างกายเด็กในวัยเรียน ทั้งนี้โรงเรียนเทศบาล 3 วัดสมุทราราม ได้มุ่งเน้นให้นักเรียนเป็นศูนย์กลางของการพัฒนาภายใต้การบูรณาการงานใน 8 กิจกรรม ได้แก่

1. กิจกรรมการเกษตรในโรงเรียน
2. กิจกรรมสหกรณ์นักเรียน
3. กิจกรรมการบริการอาหารในโรงเรียน
4. กิจกรรมการติดตามโภชนาการ
5. กิจกรรมการพัฒนาสุขนิสัยของนักเรียน
6. กิจกรรมการพัฒนาอนามัยสิ่งแวดล้อมเพื่อนำไปสู่การปฏิบัติอย่างต่อเนื่อง ซึ่งจะสามารถช่วยลดปัญหาด้านสุขภาพดังกล่าวข้างต้นของนักเรียนได้ ข้อเสนอแนะแนวทางเพื่อเป็นการขยายผลจากผลที่โรงเรียนได้รับคำแนะนำมาแล้ว สู่ชุมชนหรือสู่ผู้ที่สนใจ

ดังนี้

1. ครูที่ดำเนินงานจะต้องคำนึงถึงความพร้อม หรือศักยภาพของโรงเรียนเป็นหลัก เป็นความต้องการของโรงเรียนที่จะสืบสานตามแนวพระราชดำริ โรงเรียนต้องมีการเตรียมวางแผนว่าจะทำอะไรก่อนหลัง โดยการประสานงานกับหน่วยงานต่างๆ ที่มีส่วนเกี่ยวข้องในการช่วยดำเนินงาน
2. โรงเรียนควรเลือกกิจกรรมหรือโครงการให้เป็นการดำเนินงานที่เหมาะสมตามสภาพพื้นที่ ตามความเหมาะสมของพื้นที่
3. เลือกกิจกรรมตามบริบทของโรงเรียน กิจกรรมชุมชน มีความจำเป็นต่อการดำเนินงานให้ประสบความสำเร็จ คำนึงถึงความสอดคล้องกับบริบทของพื้นที่ให้มากที่สุด
4. การดำเนินกิจกรรมตามโครงการ ที่สำคัญต้องเน้นให้เกิดกระบวนการเรียนรู้ ต่อยอดจากสิ่งแวดล้อมที่มีอยู่ไม่สร่างสรรค์ กำหนดเป้าหมาย 4 ด้าน คือ ด้านพุทธิศึกษา จริยศึกษา ทัศนศึกษา และพลศึกษา รวมไป เมื่อมีการดำเนินงานได้ดีแล้วสามารถต่อยอดองค์ความรู้สู่ชุมชน
5. โรงเรียนที่จะขยายผลต้องเชื่อมโยงกับหน่วยงานของสังกัด เพื่อรับเป็นนโยบายของท้องถิ่น และเป็นการจัดทำแผนการทำงานในระยะยาว เพื่อให้ดำเนินการต่อเนื่อง ที่สำคัญที่สุดคือ เพื่อเริ่มต้นการทำงาน อย่าทำสิ่งที่ใหญ่ ให้เริ่มต้นจากสิ่งที่เล็กๆ แล้วค่อยขยายผลการพัฒนาเพิ่มเติมขยายต่อไป