ศูนย์เรียนรู้เด็กไทยแก้มใส

โครงการเด็กไทยแก้มใสถวายเจ้าฟ้านักโภชนาการ เกิดจากความร่วมมือระหว่างกระทรวงสาธารณสุข กระทรวงศึกษาธิการ ร่วมกับหน่วยงานภาคี ได้แก่ กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ สมาคมโภชนาการแห่งประเทศไทยในพระราชูปถัมภ์ กรุงเทพมหานคร และ กระทรวงมหาดไทย ภายใต้การสนับสนุนจากสำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) โดยมีวัตถุประสงค์ เพื่อส่งเสริมและสนับสนุนโรงเรียนในการน้อมนำแนวทางการดำเนินงานที่ประสบความสำเร็จ การบริหารจัดการอาหารและโภชนาการในโรงเรียนอย่างครบวงจรของโครงการตามพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารีไปปฏิบัติในการพัฒนาด้านเกษตร อาหาร โภชนาการและสุขภาพเด็กในโรงเรียน โดยน้อมนำกรอบแนวคิดและองค์ประกอบของการพัฒนาจากบทเรียนโรงเรียนในโครงการพระราชดำริใน 8 องค์ประกอบคือ 1) การเกษตรในโรงเรียน 2) สหกรณ์นักเรียน 3) การจัดการบริหารของโรงเรียน 4) การติดตามภาวะโภชนาการ 5) การพัฒนาสุขนิสัยของนักเรียน 6) การพัฒนาอนามัยสิ่งแวดล้อมของโรงเรียนให้ถูกสุขลักษณะ 7) การจัดบริการสุขภาพ และ8) การจัดการเรียนรู้ : เกษตร โภชนาการ และสุขภาพอนามัย โดยมีเป้าหมายเพื่อให้เด็กนักเรียนเกิดคุณลักษณสำคัญใน 4 ประการตามแนวพระราชดำริ คือ มีพุทธศึกษา จริยศึกษา หัตถศึกษาและ จริยศึกษา มีภาวะโภชนาการดี สุขภาพแข็งแรง ไปพร้อมๆ กับการพัฒนาทักษะที่จำเป็นและคุณลักษณะที่เอื้อต่อการมีสุขภาวะ และคุณภาพชีวิตที่ดี ซึ่งเป็นการพัฒนาที่มีเด็กเป็นศูนย์กลาง โดยเน้นให้เด็กนักเรียนได้เรียนรู้จากการลงมือปฏิบัติจริงด้วยตนเอง (Learning by doing) เพื่อกระตุ้นให้เกิดการเรียนรู้ พัฒนาทักษะและคุณลักษณะที่เหมาะสม สามารถนำไปใช้ได้ในชีวิตจริงและพึ่งตนเองได้ โดยโรงเรียนที่เข้าร่วมโครงการฯ ต้องมีการบริหารจัดการแผนงานอย่างเหมาะสม สอดคล้องกับความต้องการ บริบทของชุมชน และวัฒนธรรมประเพณี ซึ่งโครงการเด็กไทยแก้มใสถวายเจ้าฟ้านักโภชนาการในปีที่ 1 (พ.ศ.2557-2558) มีโรงเรียนเข้าร่วมโครงการทั้งสิ้น 544 โรงเรียนจากทั่วประเทศ

สถานการณ์ภาวะทุพโภชนาการของประเทศไทยจากรายงานการเฝ้าระวังภาวะโภชนาการนักเรียนอายุ 6-12 ปี จำนวน 1,492,089 คน ใน 76 จังหวัด ของกรมอนามัย ปี 2555 พบว่านักเรียนมีภาวะอ้วน ร้อยละ 12.5 เตี้ยร้อยละ 16.8 และระบุว่านักเรียนอายุ 6-12 ปี ที่มีส่วนสูงระดับดีและรูปร่างสมส่วน มีเพียง ร้อยละ 51.6 ซึ่งสอดคล้องกับการสำรวจข้อมูลพื้นฐานของสำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน (สพฐ.) ปี 2544พบว่า เด็กไทยสัดส่วนไม่ได้มาตรฐาน จำนวน 1.2ล้านคน จำแนกเป็นน้ำหนักต่ำกว่าเกณฑ์ จำนวน 223,288 คน น้ำหนักสูงกว่าเกณฑ์มาตรฐานจำนวน 590,087 คน และส่วนสูงต่ำกว่าเกณฑ์มาตรฐาน จำนวน 258,149 คนซึ่งจะส่งผลกระทบต่อระดับสติปัญญาและคุณภาพชีวิตของเด็กไทยหนึ่งในสาเหตุสำคัญคือ1) การพฤติกรรมการบริโภคไม่เหมาะสมตามวัย โดยเฉพาะการบริโภคผักน้อยกว่าปริมาณที่แนะนำ คือเฉลี่ยวันละ 60 กรัม (ปริมาณที่แนะนำวันละ 400 กรัม) กินขนมกรุบกรอบและเครื่องดื่มรสหวานจัดเกือบทุกวันหรือทุกวันสูงถึงร้อยละ 67.4 นอกจากนี้ยังพบว่าเด็กไทยในช่วงวัยประถมศึกษาจะได้รับน้ำตาลจากเครื่องดื่มเฉลี่ย 5-7 ช้อนชา/วัน และน้ำตาลจากขนมกรุบกรอบเฉลี่ย 3 ช้อนชา/วันซึ่งปริมาณรวมในการบริโภคน้ำตาลของเด็กมากถึง 10 ช้อนชา และ2) สภาพแวดล้อมที่ไม่เอื้อต่อสุขภาพผลกระทบของการได้รับสารอาหารไม่เพียงพอจะส่งผลให้เด็กมีการเจริญเติบโตและพัฒนาร่างกายและสติปัญญาที่ช้าไม่เป็นไปตามศักยภาพที่ควรจะเป็น

โรงเรียนบ้านวังยาววิทยายน จังหวัดมหาสารคาม ได้มีการกำหนดนโยบายเรื่องการพัฒนาโรงเรียนต้นแบบเด็กไทยแก้มใส ตามรอยพระยุคลบาท สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี ไว้ในแผนพัฒนาคุณภาพการศึกษาจากการรวบรวมสถานการณ์ปัญหาการบริโภคอาหารและโภชนาการภายในโรงเรียนบ้านวังยาววิทยายน เช่นนักเรียนบางคน ไม่ได้รับประทานอาหารเช้า เนื่องจากผู้ปกครองรีบไปทำงานแต่เช้า อัตราการบริโภคผักของนักเรียนต่ำไม่เป็นไปตามเกณฑ์มาตรฐาน นักเรียนมีโภชนาการที่ไม่สมส่วน จากการคัดกรองนักเรียนทั้งหมด 230 คน นักเรียนมีภาวะน้ำหนักตามเกณฑ์ส่วนสูง (W/H) เกินเกณฑ์ (เริ่มอ้วน และอ้วน) จำนวน 15 คนคิดเป็นร้อยละ 6.52 นักเรียนที่ค่อนข้างเตี้ยและเตี้ย 10 คน คิดเป็นร้อยละ 4.3 นักเรียนผอมและค่อนข้างผอม จำนวน 17 คนคิดเป็นร้อยละ 7.39 ผลลิตทางการเกษตรของโรงเรียนจำนวนจำกัดไม่เพียงพอที่จะหมุนเวียนเป็นอาหารกลางวันสำหรับกับนักเรียนได้และโรงเรียนไม่มีงบประมาณอาหารกลางวันสำหรับนักเรียนขยายโอกาสทางการศึกษา ม.1 – ม.3

โรงเรียนดำเนินการแก้ไขปัญหาสถานการณ์ดังกล่าว โดยการร่วมคิด ร่วมทำกับ ครูนักเรียน ผู้ปกครองและภาคีเครือข่ายชุมชน โดยใช้กิจกรรมหลัก 8 กิจกรรมหลัก คือเกษตรในโรงเรียน สหกรณ์นักเรียน จัดบริการอาหารในโรงเรียน ติดตามโภชนาการพัฒนาสุขนิสัยพัฒนาอนามัยสิ่งแวดล้อม จัดบริการสุขภาพ และบูรณาการการเรียนรู้ทุกกลุ่มสาระ เพื่อให้นักเรียนมีภาวะโภชนาการที่ดีมีสุขภาพที่แข็งแรง พร้อมที่จะเรียนรู้ต่อไป

1. เด็กนักเรียนมีสุขภาพดี เติบโตสมวัย มีอารมณ์สติปัญญาที่ดีขึ้น มีทักษะชีวิตสามารถนำไปใช้ได้จริง
2. โรงเรียนมีรูปแบบลดปัญหาทุพโภชนาการของนักเรียน
3. พ่อแม่/ผู้ปกครองมีส่วนร่วมในการดูแลภาวะสุขภาพของนักเรียน จัดสิ่งแวดล้อมอาหาร
4. เกิดกระแสตื่นตัวในชุมชน / สังคม ให้ความสำคัญกับอาหาร โภชนาการ และสุขภาพของเด็กวัยเรียน

1. นักเรียนเจริญเติบโตสมวัยโดยมี
   • ภาวะเริ่มอ้วนและอ้วนไม่เกิน7 %
   • ภาวะค่อนข้างผอมและผอมไม่เกิน7 %
   • ภาวะค่อนข้างเตี้ยและเตี้ยไม่เกิน7 %
2. นักเรียนได้กินผัก - ผลไม้หลากหลายเพิ่มขึ้นในมื้อกลางวัน เฉลี่ย 2.1 ผักวันละ ประมาณ 40-100 กรัม
   (อนุบาล 3 ช้อน (50 กรัม)ประถม 4 ช้อน(70 กรัม) ) 2.2 ผลไม้(อนุบาล ½ประถม 1 ส่วน)ต่อมื้อต่อคน
3. ระดับความสำเร็จของโรงเรียน ชุมชน ในการพัฒนาด้านการจัดการเชื่อมโยง :- อาหาร-โภชนาการ- สุขภาพ

แนวทางการพัฒนาต่อเนื่อง โดย

1. นักเรียน ครูและบุลากรทางการศึกษา เป็นผู้ลงมือปฏิบัติอย่างต่อเนื่อง นำไปประยุกต์ใช้จนเป็นวิถีชีวิต
2. สร้างพลังภาคีเครือข่ายร่วมคิด ร่วมทำ ร่วมชื่นชมผลงาน และร่วมรับผิดชอบกับผลที่เกิดขึ้น

แนวทางขยายผลดำเนินการ โดย

1. ประชาสัมพันธ์ความก้าวหน้าและผลสำเร็จของโครงการผ่านเว็บไซต์ของโรงเรียน และเฟสบุ๊คโรงเรียนwww.facebook.com/banwangyaowittayayon
2. เป็นศูนย์การเรียนรู้เด็กไทยแก้มใสให้ชุมชนและโรงเรียนอื่นมาศึกษาดูงาน
3. นำเสนอผลงานผ่านทางเว็บไซต์ www.youtube.com
4. ประชาสัมพันธ์ให้กับผู้ปกครองและชุมชนโดยการเยี่ยมบ้าน จัดทำรายงานผลการปฏิบัติงานในรูปแบบวารสารทุกสัปดาห์