ศูนย์เรียนรู้เด็กไทยแก้มใส

โครงการเด็กไทยแก้มใสถวายเจ้าฟ้านักโภชนาการ เกิดจากความร่วมมือระหว่างกระทรวงสาธารณสุข กระทรวงศึกษาธิการ ร่วมกับหน่วยงานภาคี ได้แก่ กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ สมาคมโภชนาการแห่งประเทศไทยในพระราชูปถัมภ์ กรุงเทพมหานคร และ กระทรวงมหาดไทย ภายใต้การสนับสนุนจากสำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) โดยมีวัตถุประสงค์ เพื่อส่งเสริมและสนับสนุนโรงเรียนในการน้อมนำแนวทางการดำเนินงานที่ประสบความสำเร็จ การบริหารจัดการอาหารและโภชนาการในโรงเรียนอย่างครบวงจรของโครงการตามพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารีไปปฏิบัติในการพัฒนาด้านเกษตร อาหาร โภชนาการและสุขภาพเด็กในโรงเรียน โดยน้อมนำกรอบแนวคิดและองค์ประกอบของการพัฒนาจากบทเรียนโรงเรียนในโครงการพระราชดำริใน 8 องค์ประกอบคือ 1) การเกษตรในโรงเรียน 2) สหกรณ์นักเรียน 3) การจัดการบริหารของโรงเรียน 4) การติดตามภาวะโภชนาการ 5) การพัฒนาสุขนิสัยของนักเรียน 6) การพัฒนาอนามัยสิ่งแวดล้อมของโรงเรียนให้ถูกสุขลักษณะ 7) การจัดบริการสุขภาพ8) การจัดการเรียนรู้ : เกษตร โภชนาการ และสุขภาพอนามัย

โดยมีเป้าหมายเพื่อให้เด็กนักเรียนเกิดคุณลักษณสำคัญใน 4 ประการตามแนวพระราชดำริ คือ มีพุทธศึกษา จริยศึกษา หัตถศึกษาและ จริยศึกษา มีภาวะโภชนาการดี สุขภาพแข็งแรง ไปพร้อมๆ กับการพัฒนาทักษะที่จำเป็นและคุณลักษณะที่เอื้อต่อการมีสุขภาวะ และคุณภาพชีวิตที่ดี ซึ่งเป็นการพัฒนาที่มีเด็กเป็นศูนย์กลาง โดยเน้นให้เด็กนักเรียนได้เรียนรู้จากการลงมือปฏิบัติจริงด้วยตนเอง (Learning by doing) เพื่อกระตุ้นให้เกิดการเรียนรู้ พัฒนาทักษะและคุณลักษณะที่เหมาะสม สามารถนำไปใช้ได้ในชีวิตจริงและพึ่งตนเองได้ โดยโรงเรียนที่เข้าร่วมโครงการฯ ต้องมีการบริหารจัดการแผนงานอย่างเหมาะสม สอดคล้องกับความต้องการ บริบทของชุมชน และวัฒนธรรมประเพณี ซึ่งโครงการเด็กไทยแก้มใสถวายเจ้าฟ้านักโภชนาการในปีที่ 1 (พ.ศ.2557-2558) มีโรงเรียนเข้าร่วมโครงการทั้งสิ้น 544 โรงเรียนจากทั่วประเทศ

สถานการณ์ภาวะทุพโภชนาการของประเทศไทยจากรายงานการเฝ้าระวังภาวะโภชนาการนักเรียนอายุ 6-12 ปี จำนวน 1,492,089 คน ใน 76 จังหวัด ของกรมอนามัย ปี 2555 พบว่านักเรียนมีภาวะอ้วน ร้อยละ 12.5 เตี้ยร้อยละ 16.8 และระบุว่านักเรียนอายุ 6-12 ปี ที่มีส่วนสูงระดับดีและรูปร่างสมส่วน มีเพียง ร้อยละ 51.6 ซึ่งสอดคล้องกับการสำรวจข้อมูลพื้นฐานของสำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน (สพฐ.) ปี 2544พบว่า เด็กไทยสัดส่วนไม่ได้มาตรฐาน จำนวน 1.2ล้านคน จำแนกเป็นน้ำหนักต่ำกว่าเกณฑ์ จำนวน 223,288 คน น้ำหนักสูงกว่าเกณฑ์มาตรฐานจำนวน 590,087 คน และส่วนสูงต่ำกว่าเกณฑ์มาตรฐาน จำนวน 258,149 คนซึ่งจะส่งผลกระทบต่อระดับสติปัญญาและคุณภาพชีวิตของเด็กไทยหนึ่งในสาเหตุสำคัญคือ1) การพฤติกรรมการบริโภคไม่เหมาะสมตามวัย โดยเฉพาะการบริโภคผักน้อยกว่าปริมาณที่แนะนำ คือเฉลี่ยวันละ 60 กรัม (ปริมาณที่แนะนำวันละ 400 กรัม) กินขนมกรุบกรอบและเครื่องดื่มรสหวานจัดเกือบทุกวันหรือทุกวันสูงถึงร้อยละ 67.4 นอกจากนี้ยังพบว่าเด็กไทยในช่วงวัยประถมศึกษาจะได้รับน้ำตาลจากเครื่องดื่มเฉลี่ย 5-7 ช้อนชา/วัน และน้ำตาลจากขนมกรุบกรอบเฉลี่ย 3 ช้อนชา/วันซึ่งปริมาณรวมในการบริโภคน้ำตาลของเด็กมากถึง 10 ช้อนชา และ2) สภาพแวดล้อมที่ไม่เอื้อต่อสุขภาพผลกระทบของการได้รับสารอาหารไม่เพียงพอจะส่งผลให้เด็กมีการเจริญเติบโตและพัฒนาร่างกายและสติปัญญาที่ช้าไม่เป็นไปตามศักยภาพที่ควรจะเป็น จากสถานการณ์ดังกล่าว โรงเรียนบ้านหนองงูเหลือม (ประชารัฐบำรุง) จึงได้เข้าร่วมโครงการเด็กไทยแก้มใสถวายเจ้าฟ้านักโภชนาการ ปีที่ 1 เพื่อน้อมนำแนวทางการดำเนินงานที่ประสบความสำเร็จ จากการบริหารจัดการอาหารและโภชนาการในโรงเรียนอย่างครบวงจรของโครงการตามพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารีมาปฏิบัติในการพัฒนาโรงเรียน เพื่อให้เด็กนักเรียน มีภาวะโภชนาการดี สุขภาพแข็งแรง ไปพร้อมๆ กับการพัฒนาทักษะที่จำเป็นและคุณลักษณะที่เอื้อต่อการมีสุขภาวะ และคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น

ในการบริหารจัดการอาหารและโภชนาการ โดยมีเป้าหมายให้นักเรียนมีโภชนาการสมวัย สุขภาพดี และพอประมาณได้ว่า เมื่อสุขภาพดีย่อมส่งผลต่อการเรียนรู้ คือ การเรียนดีและมีจิตสาธารณะ การสร้างความตระหนัก พร้อมกับความรู้ แก่บุคลากรหรือองค์กรทุกฝ่ายที่เกี่ยวข้อง ได้แก่ คณะครูและบุคลากรในโรงเรียน กรรมการสถานศึกษาขั้นพื้นฐาน ผู้ปกครองนักเรียน ชุมชน วัด องค์กรภาครัฐและเอกชน องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น เป็นต้น ความร่วมมือ ร่วมใจ เป็นพลังสำคัญที่จะช่วยให้งานประสบความสำเร็จและมีความยั่งยืน สถานศึกษาจะสร้างความรู้ ความเข้าใจ บทบาทหน้าที่ของแต่ละฝ่ายที่เกี่ยวข้องและขอความร่วมมือ ช่วยเหลือในการดำเนินการเพื่อให้บรรลุวัตถุประสงค์และสำเร็จตามเป้าหมายกิจกรรมต่างๆทั้ง 8 กิจกรรม สถานศึกษาจะนำไปจัดในชั่วโมงลดเวลาเรียน เพิ่มเวลารู้ หรือ นอกเวลาเรียน ดังต่อไปนี้
1. เกษตรในโรงเรียน โรงเรียนจะจัดการแบ่งกลุ่มนักเรียนตามความสนใจ ความถนัดในการปลูกพืชผัก เพาะเห็ด และเลี้ยงไก่ไข่ การเลี้ยงปลาดุก ต่อยอดจากการดำเนินการที่มีอยู่ โดยเน้นอาหารปลอดภัยจัดให้มีการทำบัญชีของแต่ละกิจกรรมและเชิญภูมิปัญญาท้องถิ่นมาอบรม ให้ความรู้แก่นักเรียนและส่งผลผลิตขายให้กับสหกรณ์นักเรียน เพื่อจำหน่ายให้กับโครงการอาหารกลางวันและชุมชนต่อไป

สหกรณ์นักเรียน โรงเรียนจัดกิจกรรมต่อยอด จัดให้มีการปันผลหุ้น รับสมัคร และคัดเลือกคณะกรรมการกิจกรรมสหกรณ์นักเรียนชุดใหม่ ดำเนินการประชุมคณะกรรมการโดยครูที่ปรึกษา จัดหาอุปกรณ์การเรียน เครื่องแต่งกาย สินค้าที่เป็นวัตถุดิบในการประกอบอาหาร รับซื้อสินค้าการเกษตรของนักเรียน ผู้ปกครองนักเรียนและชุมชนโดยเน้นอาหารปลอดภัยและจัดให้มีการออมทรัพย์ทุกสัปดาห์ และมีการสาธิต ผลิตจำหน่ายผลิตภัณฑ์ของนักเรียน เชิญวิทยากรจากสหกรณ์จังหวัดนครปฐมมาให้ความรู้เพิ่มเติม

การจัดบริการอาหารโรงเรียนจัดกิจกรรมสร้างความตระหนัก ความรู้ ความเข้าใจและการนำไปใช้ภาคปฏิบัติแก่คณะครู และบุคลากรโดยเฉพาะแม่ครัว เพื่อดำเนินการตามโปรแกรม Thai school lunch การจัดการตามหลักสุขาภิบาลอาหาร อาหารปลอดภัยและการใช้เกลือเสริมไอโอดีน ใช้วัตถุดิบจากสหกรณ์ โดยการประสานงานของคุณครูผู้รับผิดชอบอาหารกลางวันและแม่ครัวโดยเน้นวัตถุดิบที่สะอาดปลอดภัยมีคุณค่าทางโภชนาการ โรงเรียนจัดบริการอาหารกลางวันให้โรงเรียน 3 กลุ่ม คือ กลุ่มนักเรียนปฐมวัย กลุ่มนักเรียนประถมศึกษา และมัธยมศึกษาตอนต้น

การติดตามภาวะโภชนาการ สมรรถภาพทางกายและสุขภาพนักเรียน โรงเรียนดำเนินการ ดังนี้

การพัฒนาสุขนิสัยและการส่งเสริมสุขภาพอนามัยนักเรียนการสร้างนิสัยการกิน สุขนิสัยที่ดีและการออกกำลังกาย โดยมีสุขบัญญัติแห่งชาติเป็นแนวทางการจัดทำ โครงการหรือกิจกรรมฝึกอบรมเพื่อสร้างความตระหนัก ความรู้ ความเข้าใจและลงมือปฏิบัติตามหลักการและวิธีการรวมทั้งความสนใจ ใฝ่รู้ของนักเรียนในกิจกรรมที่ดำเนินการอย่างสม่ำเสมอ ย่อมส่งผลดีต่อสมรรถภาพทางกายและสุขภาพของนักเรียน การพัฒนาอนามัยและสิ่งแวดล้อมในโรงเรียน การบริหารจัดการพัฒนา อาคารเรียน อาคารประกอบ โรงอาหาร โรงครัว ห้องน้ำห้องส้วม สนามเด็กเล่นและบริเวณโรงเรียนให้ถูกสุขลักษณะ มีความสะดวก สะอาด ร่มรื่น ปลอดภัย มีวัสดุอุปกรณ์พอเพียง มีบรรยากาศที่เอื้ออำนวยต่อการเรียนรู้ จัดกิจกรรมต่างๆ และดำเนินการร่วมโครงการโรงเรียนปลอดขยะ โดยการสำรวจและพัฒนาเพิ่มเติมโดยผู้อำนวยการโรงเรียน ครูผู้รับผิดชอบและช่างสีของโรงเรียน จัดบริการสุขภาพนักเรียน โรงเรียนจัดผู้นำอนามัยนักเรียนตรวจสุขภาพทุกเช้าช่วงเวลาเข้าแถวเคารพธงชาติ และบันทึกผลส่งครูประจำชั้น เพื่อติดตามและแก้ไขต่อไป นักเรียนชั้นประถมศึกษาปีที่ 5-6 และมัธยมศึกษาปีที่ 1-3 ฝึกตรวจและประเมินสุขภาพของตนเองโรงเรียนพัฒนาห้องพยาบาลให้พร้อมสำหรับการปฐมพยาบาล ฝึกและเตรียมนักเรียนเป็นผู้ช่วยครูอนามัยในการปฐมพยาบาลเบื้องต้น ประสานกับโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลหนองงูเหลือม และองค์การบริหารส่วนตำบลหนองงูเหลือม ในการส่งต่อและจัดบริการตรวจฟันตรวจวัดสายตา และกำจัดเหาสำหรับนักเรียนที่พบและทำการรักษาต่อไป การจัดการเรียนรู้แบบบูรณาการ-เกษตร โภชนาการและสุขภาพ โรงเรียนจัดกิจกรรมเกษตรผสมผสาน กิจกรรมการเรียนรู้สหกรณ์ สุขบัญญัติ โภชนบัญญัติ สุขาภิบาลอาหาร และการออกกำลังกายโดยบูรณาการในแผนการจัดการเรียนรู้ตามปกติ และชั่วโมงลดเวลาเรียน เพิ่มเวลารู้ ตามนโยบายของกระทรวง และขยายผลสู่ชุมชนโดยการจัดนิทรรศการผลการดำเนินงานและแผ่นพับ เมื่อสิ้นสุดภาคเรียนที่ 2 สรุปในการดำเนินการ การเรียนรู้ คือนักเรียนป็นผู้ลงมือทำในภาคปฏิบัติทุกกิจกรรม เพื่อให้เกิดทักษะชีวิต โดยโรงเรียนเป็นผู้จัดกิจกรรมให้กับนักเรียน คือเป็นฐานของการพัฒนาโดยความร่วมมือของทุกๆฝ่ายที่เกี่ยวข้อง ในการบูรณาการร่วมมือเพื่อถ่ายทอดความรู้และเทคโนโลยีให้กับนักเรียนและโรงเรียน ดังนั้น โรงเรียนบ้านหนองงูเหลือม จึงได้เสนอแผนการพัฒนาของโรงเรียนร่วมกับชุมชน เพื่อต่อยอดการดำเนินงานโครงการเด็กไทยแก้มใสจากปีที่1โดยมีปณิธานอย่างมุ่งมั่นในการเจริญรอยตามพระยุคลบาท สมเด็จพระเทพ-รัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ในการน้อมนำรูปแบบการบริหารจัดการที่ดีด้านอาหาร โภชนาการ และสุขภาพของนักเรียนอย่างครบวงจรมาปฏิบัติเพื่อพัฒนาโรงเรียนให้เป็นแหล่งเรียนรู้ของชุมชนต่อยอดให้เป็นศูนย์เรียนรู้ต้นแบบโรงเรียนเด็กไทยแก้มใสถวายเจ้าฟ้านักโภชนาการ เพื่อให้การแก้ไขปัญหาภาวะทุพโภชนาการและสุขภาพนักเรียนบรรลุผลสำเร็จตามเป้าหมายต่อเนื่องอย่างยั่งยืน ตามผลที่คาดหวังของโครงการ โรงเรียนท่าชุมนุม ได้วางแผนการพัฒนาของโรงเรียนร่วมกับชุมชน เพื่อต่อยอดการดำเนินงานโครงการเด็กไทยแก้มใสจากปีที่1โดยมีปณิธานอย่างมุ่งมั่นในการเจริญรอยตามพระยุคลบาท สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ในการน้อมนำรูปแบบการบริหารจัดการที่ดีด้านอาหาร โภชนาการ และสุขภาพของนักเรียนอย่างครบวงจรมาปฏิบัติเพื่อพัฒนาโรงเรียนให้เป็นแหล่งเรียนรู้ของชุมชนต่อยอดให้เป็นศูนย์เรียนรู้ต้นแบบโรงเรียนเด็กไทยแก้มใสถวายเจ้าฟ้านักโภชนาการ เพื่อให้การแก้ไขปัญหาภาวะทุพโภชนาการและสุขภาพนักเรียนบรรลุผลสำเร็จตามเป้าหมายต่อเนื่องอย่างยั่งยืน

1. นักเรียนมีความรู้และทักษะด้านการเกษตร สหกรณ์ อาหาร โภชนาการและสุขภาพ
2. นักเรียนมีพฤติกรรมสุขภาพที่พึงประสงค์เหมาะสมตามวัยมีโภชนาการสมวัย
   
3. นักเรียนมีผลการเรียนดี
4. นักเรียนมีจิตสาธารณะในการดูแลด้านการส่งเสริมสุขภาพ และอนามัยสิ่งแวดล้อม

นักเรียนเจริญเติบโตสมวัย โดยมี - ภาวะเริ่มอ้วน และอ้วน ไม่เกิน 7 % - ภาวะค่อนข้างผอมและผอมไม่เกิน 7 % - ภาวะค่อนข้างเตี้ย และเตี้ยไม่เกิน 6 % 2.นักเรียนได้กินผัก-ผลไม้หลากหลายเพิ่มขึ้น ในมื้อกลางวัน เฉลี่ย ผักวันละ ประมาณ 40-100 กรัม(อนุบาล 3 ช้อน(50กรัม)ประถม 4 ช้อน (70 กรัม)ส่วน ประถม 1 ส่วน) ต่อมื้อต่อคน 3.ระดับความสำเร็จของโรงเรียนในการพัฒนาด้านการจัดการอาหาร - โภชนาการ - สุขภาพ บุคลากรของโรงเรียนบ้านผาเวียงมีศักยภาพด้านการจัดบริการอาหาร ตามมาตรฐานโภชนาการ โดยใช้ Thai School Lunch Program การมีส่วนร่วมของผู้ปกครอง ชุมชน หน่วยงานในท้องถิ่น และผู้มีส่วนเกี่ยวข้องกับการจัดการศึกษาของโรงเรียน ในการจัดการเรื่องอาหาร โภชนาการ และสุขภาพของนักเรียนในโรงเรียน

ภายหลังจากเสร็จสิ้นโครงการแล้วโรงเรียนยังคงดำเนินกิจกรรมต่างๆของโครงการเด็กไทยแก้มใสต่อไปเพราะเป็นภารกิจสร้างคน คนสร้างชาติตามแนวพระราชดำริของสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาสยามบรมราชกุมารีและจะขยายผลสู่ชุมชนสู่ครอบครัวของนักเรียนอย่างแน่นอน