ศูนย์เรียนรู้เด็กไทยแก้มใส

โครงการเด็กไทยแก้มใสถวายเจ้าฟ้านักโภชนาการ เกิดจากความร่วมมือระหว่างกระทรวงสาธารณสุข กระทรวงศึกษาธิการ ร่วมกับหน่วยงานภาคี ได้แก่ กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ สมาคมโภชนาการแห่งประเทศไทยในพระราชูปถัมภ์ กรุงเทพมหานคร และ กระทรวงมหาดไทย ภายใต้การสนับสนุนจากสำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) โดยมีวัตถุประสงค์ เพื่อส่งเสริมและสนับสนุนโรงเรียนในการน้อมนำแนวทางการดำเนินงานที่ประสบความสำเร็จ การบริหารจัดการอาหารและโภชนาการในโรงเรียนอย่างครบวงจรของโครงการตามพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารีไปปฏิบัติในการพัฒนาด้านเกษตร อาหาร โภชนาการและสุขภาพเด็กในโรงเรียน โดยน้อมนำกรอบแนวคิดและองค์ประกอบของการพัฒนาจากบทเรียนโรงเรียนในโครงการพระราชดำริใน ๘ องค์ประกอบคือ
๑. การเกษตรในโรงเรียน
๒. สหกรณ์นักเรียน
๓. การจัดการบริหารของโรงเรียน
๔. การติดตามภาวะโภชนาการ
๕. การพัฒนาสุขนิสัยของนักเรียน
๖. การพัฒนาอนามัยสิ่งแวดล้อมของโรงเรียนให้ถูกสุขลักษณะ
๗. การจัดบริการสุขภาพ ๘. การจัดการเรียนรู้ : เกษตร โภชนาการ และสุขภาพอนามัย

โดยมีเป้าหมายเพื่อให้เด็กนักเรียนเกิดคุณลักษณะสำคัญใน ๔ ประการตามแนวพระราชดำริ คือ มีพุทธศึกษา จริยศึกษา หัตถศึกษาและ จริยศึกษา มีภาวะโภชนาการดี สุขภาพแข็งแรง ไปพร้อมๆ กับการพัฒนาทักษะที่จำเป็นและคุณลักษณะที่เอื้อต่อการมีสุขภาวะ และคุณภาพชีวิตที่ดี ซึ่งเป็นการพัฒนาที่มีเด็กเป็นศูนย์กลาง โดยเน้นให้เด็กนักเรียนได้เรียนรู้จากการลงมือปฏิบัติจริงด้วยตนเอง (Learning by doing) เพื่อกระตุ้นให้เกิดการเรียนรู้ พัฒนาทักษะและคุณลักษณะที่เหมาะสม สามารถนำไปใช้ได้ในชีวิตจริงและพึ่งตนเองได้ โดยโรงเรียนที่เข้าร่วมโครงการฯ ต้องมีการบริหารจัดการแผนงานอย่างเหมาะสม สอดคล้องกับความต้องการ บริบทของชุมชน และวัฒนธรรมประเพณี ซึ่งโครงการเด็กไทยแก้มใสถวายเจ้าฟ้านักโภชนาการในปีที่ ๑ (พ.ศ.๒๕๕๗-๒๕๕๘) มีโรงเรียนเข้าร่วมโครงการทั้งสิ้น ๕๔๔ โรงเรียนจากทั่วประเทศ

สถานการณ์ภาวะทุพโภชนาการของประเทศไทยจากรายงานการเฝ้าระวังภาวะโภชนาการนักเรียนอายุ ๖-๑๒ ปี จำนวน ๑,๔๙๒,๐๘๖ คน ใน ๗๖ จังหวัด ของกรมอนามัย ปี ๒๕๕๕ พบว่านักเรียนมีภาวะอ้วน ร้อยละ ๑๒.๕ เตี้ยร้อยละ๑๖.๘ และระบุว่านักเรียนอายุ ๖-๑๒ ปี ที่มีส่วนสูงระดับดีและรูปร่างสมส่วน มีเพียง ร้อยละ ๕๑.๖ ซึ่งสอดคล้องกับการสำรวจข้อมูลพื้นฐานของสำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน (สพฐ.) ปี ๒๕๔๔พบว่า เด็กไทยสัดส่วนไม่ได้มาตรฐาน จำนวน ๑.๒ ล้านคน จำแนกเป็นน้ำหนักต่ำกว่าเกณฑ์ จำนวน ๒๒๓,๒๘๘ คน น้ำหนักสูงกว่าเกณฑ์มาตรฐานจำนวน ๕๙๐,๐๘๗ คน และส่วนสูงต่ำกว่าเกณฑ์มาตรฐาน จำนวน๒๕๘,๑๔๙ คนซึ่งจะส่งผลกระทบต่อระดับสติปัญญาและคุณภาพชีวิตของเด็กไทยหนึ่งในสาเหตุสำคัญคือ๑) การพฤติกรรมการบริโภคไม่เหมาะสมตามวัย โดยเฉพาะการบริโภคผักน้อยกว่าปริมาณที่แนะนำ คือเฉลี่ยวันละ ๖๐ กรัม (ปริมาณที่แนะนำวันละ ๔๐๐ กรัม) กินขนมกรุบกรอบและเครื่องดื่มรสหวานจัดเกือบทุกวันหรือทุกวันสูงถึงร้อยละ ๖๗.๔ นอกจากนี้ยังพบว่าเด็กไทยในช่วงวัยประถมศึกษาจะได้รับน้ำตาลจากเครื่องดื่มเฉลี่ย ๕-๗ ช้อนชา/วัน และน้ำตาลจากขนมกรุบกรอบเฉลี่ย ๓ ช้อนชา/วันซึ่งปริมาณรวมในการบริโภคน้ำตาลของเด็กมากถึง ๑๐ ช้อนชา และ ๒) สภาพแวดล้อมที่ไม่เอื้อต่อสุขภาพผลกระทบของการได้รับสารอาหารไม่เพียงพอจะส่งผลให้เด็กมีการเจริญเติบโตและพัฒนาร่างกายและสติปัญญาที่ช้าไม่เป็นไปตามศักยภาพที่ควรจะเป็น จากสถานการณ์ดังกล่าว โรงเรียนบ้านยางงามจึงได้เข้าร่วมโครงการเด็กไทยแก้มใสถวายเจ้าฟ้านักโภชนาการ ปีที่ ๑ เพื่อน้อมนำแนวทางการดำเนินงานที่ประสบความสำเร็จ จากการบริหารจัดการอาหารและโภชนาการในโรงเรียนอย่างครบวงจรของโครงการตามพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารีมาปฏิบัติในการพัฒนาโรงเรียน เพื่อให้เด็กนักเรียน มีภาวะโภชนาการดี สุขภาพแข็งแรง ไปพร้อมๆ กับการพัฒนาทักษะที่จำเป็นและคุณลักษณะที่เอื้อต่อการมีสุขภาวะ และคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้นซึ่งในปีที่ ๑ ได้ดำเนินการดังต่อไปนี้ (สรุปผลการดำเนินงาน ของโครงการฯ ปีที่ ๑ พร้อมสถานการณ์ด้านอาหารและโภชนาการของเด็กนักเรียน ก่อน-หลัง เข้าร่วมโครงการ และกิจกรรมที่ประสบความสำเร็จที่เห็นผลผลิต ผลลัพธ์ หรือนวัตกรรม อย่างเป็นรูปธรรม ตามข้อมูลในใบสมัครส่วนที่ ๓) จากสถานการณ์ภาวะทุพโภชนาการของนักเรียนโรงเรียนบ้านยางงาม ปี ๒๕๕๗ พบว่านักเรียนมีภาวะโภชนาการ ดังนี้ อ้วนร้อยละ ๑๕.๙๐ผอมร้อยละ ๑๔.๔๐สมส่วน ร้อยละ ๖๙.๗๐ปี ๒๕๕๘ อ้วนร้อยละ ๑๐.๖๕ผอมร้อยละ ๑๐.๖๓สมส่วน ร้อยละ ๗๘.๗๒ จากการดำเนินการเด็กไทยแก้มใส ชุมนุมส่งเสริมสุขภาพ โครงการอาหารกลางวัน อาหารเสริมนมทำให้ภาวะโภชนาการของนักเรียนดีขึ้น เด็กอ้วนน้อยลง -๕.๒๕ เด็กผอมน้อยลง -๓.๗๗ เด็กสมส่วนมากขึ้น ๘.๘๒โดยภาพรวม โรงเรียนบ้านยางงามได้แก้ปัญหา จนบรรลุตามเป้าหมายของโครงการแล้วโดยใช้โครงการเด็กไทยแก้มใส ซึ่งโรงเรียนได้มีกิจกรรมต่างๆ เช่น การเพาะเห็ด การเลี้ยงปลาดุก การปลูกผลไม้ การปลูกผักปลอดสารพิษ การปลูกพืชไร้ดิน Hydroponics การทำปุ๋ยหมักจุลินทรีย์แห้งและน้ำ โดยมีชุมชนเข้ามามีส่วนร่วมในการทำกิจกรรม

การดำเนินงานศูนย์เรียนรู้ต้นแบบเด็กไทยแก้มใส โดยการน้อมนำพระราชดำริของสมเด็จพระเทพรัตรราชสุดา สยามพระบรมราชกุมารีมีจุดมุ่งหมายหลักที่จะให้นักเรียนมีโภชนาการสมวัย สุขภาพดี ผลการเรียนดี มีจิตสาธารณะโดยเน้นให้นักเรียนเป็นผู้ลงมือปฏิบัติจริง โรงเรียนเป็นฐานในการพัฒนากิจกรรมของนักเรียนโดยได้รับความร่วมมือจากผู้ปกครอง ชุมชน หน่วยงานต่างๆ ทั้งของภาครัฐและเอกชน องค์กรต่างๆ เพื่อมุ่งหวังที่จะพัฒนาให้เกิดผลสัมฤทธิ์และแก้ไขปัญหาภาวะทุพโภชนาการและสุขภาพนักเรียนบรรลุผลสำเร็จตามเป้าหมายต่อเนื่องอย่างยั่งยืน

1. เด็กนักเรียนมีสุขภาพและพัฒนาการด้านร่างกายเติบโตสมวัย มีอารมณ์และสติปัญญาที่ดีขึ้น รวมทั้งมีทักษะเพื่อการดำรงชีวิตที่สามารถนำไปใช้ประโยชน์ได้ในชีวิตจริง
2. โรงเรียนมีรูปแบบลดปัญหาโภชนาการและสุขภาพของเด็กนักเรียนลงได้ มีความรู้และแนวทางในการจัดการเพื่อส่งเสริมสุขภาพและพัฒนาการของเด็กนักเรียนอย่างมีประสิทธิภาพ
3. พ่อแม่ผู้ปกครองและคนในชุมชนมีส่วนร่วมในกิจกรรมการพัฒนาเด็กนักเรียนในด้านต่างๆ ช่วยสร้างเสริมความอบอุ่นและความเข้มแข็งให้กับครอบครัวและชุมชน ตลอดจนเกิดความยั่งยืนในการดำเนินงาน
4. ชุมชนมีความตระหนักรู้และตื่นตัวในการจัดการด้านอาหาร โภชนาการ และสุขภาพของเด็กนักเรียน

1. นักเรียนเจริญเติบสมวัย โดยมี
   • ภาวะเริ่มอ้วนและอ้วน ไม่เกิน ๗ %
   • ภาวะค่อนข้างผอมและผอม ไม่เกิน ๗ %
   • ภาวะค่อนข้างเตี้ยและเตี้ย ไม่เกิน ๗ %
2. นักเรียนได้กินผัก-ผลไม้หลากหลายเพิ่มขึ้น ในมื้อกลางวัน เฉลี่ย
   • ผักวันละประมาณ ๔๐-๑๐๐ กรัม อนุบาล ๓ ช้อน (๕๐ กรัม)ประถม ๔ ช้อน (๗๐ กรัม) และมัธยม ๕ ช้อน (๙๐ กรัม)
   • ผลไม้ อนุบาล ๑/๒ ส่วน ประถม ๑ ส่วน ต่อมื้อต่อคน

1. เมื่อดำเนินโครงการแล้วเสร็จ จะมีการดำเนินการต่อเนื่องหรือไม่ อย่างไร
   หลังเสร็จสิ้นโครงการแล้วทางโรงเรียนจะดำเนินการโครงการนี้อย่างต่อเนื่อง เพราะ เป็นโครงการที่ดี สำหรับนักเรียน ผู้เรียนมีภาวะโภชนาการที่ดี รับประทานอาหารที่มีคุณภาพ ปลอดภัย ผู้เรียนมีสุขภาพพลานมัยที่สมบูรณ์แข็งแรงทุกคน
2. ระบุวิธีการขยายผลจากการดำเนินโครงการ และชุมชน หรือผู้อื่นจะใช้ประโยชน์จากผลของโครงการนี้อย่างไร
   • สร้างเครือข่ายการเรียนรู้ร่วมกันระหว่างโรงเรียนกับโรงเรียน โรงเรียนกับชุมชนและหน่วยงานอื่น
   • ประชาสัมพันธ์ให้กับโรงเรียนต่างๆ ชุมชน องค์กร หน่วยงาน
   • จัดตั้งเป็นศูนย์การเรียนรู้ต้นแบบเด็กไทยแก้มใส