ศูนย์เรียนรู้เด็กไทยแก้มใส

โครงการเด็กไทยแก้มใสถวายเจ้าฟ้านักโภชนาการ เกิดจากความร่วมมือระหว่างกระทรวงสาธารณสุข กระทรวงศึกษาธิการ ร่วมกับหน่วยงานภาคี ได้แก่ กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ สมาคมโภชนาการแห่งประเทศไทยในพระราชูปถัมภ์ กรุงเทพมหานคร และ กระทรวงมหาดไทย ภายใต้การสนับสนุนจากสำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) โดยมีวัตถุประสงค์ เพื่อส่งเสริมและสนับสนุนโรงเรียนในการน้อมนำแนวทางการดำเนินงานที่ประสบความสำเร็จ การบริหารจัดการอาหารและโภชนาการในโรงเรียนอย่างครบวงจรของโครงการตามพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารีไปปฏิบัติในการพัฒนาด้านเกษตร อาหาร โภชนาการและสุขภาพเด็กในโรงเรียน โดยน้อมนำกรอบแนวคิดและองค์ประกอบของการพัฒนาจากบทเรียนโรงเรียนในโครงการพระราชดำริใน 8 องค์ประกอบคือ 1) การเกษตรในโรงเรียน 2) สหกรณ์นักเรียน 3) การจัดการบริหารของโรงเรียน 4) การติดตามภาวะโภชนาการ 5) การพัฒนาสุขนิสัยของนักเรียน 6) การพัฒนาอนามัยสิ่งแวดล้อมของโรงเรียนให้ถูกสุขลักษณะ 7) การจัดบริการสุขภาพ และ8) การจัดการเรียนรู้ : เกษตร โภชนาการ และสุขภาพอนามัย โดยมีเป้าหมายเพื่อให้เด็กนักเรียนเกิดคุณลักษณสำคัญใน 4 ประการตามแนวพระราชดำริ คือ มีพุทธศึกษา จริยศึกษา หัตถศึกษาและ จริยศึกษา มีภาวะโภชนาการดี สุขภาพแข็งแรง ไปพร้อมๆ กับการพัฒนาทักษะที่จำเป็นและคุณลักษณะที่เอื้อต่อการมีสุขภาวะ และคุณภาพชีวิตที่ดี ซึ่งเป็นการพัฒนาที่มีเด็กเป็นศูนย์กลาง โดยเน้นให้เด็กนักเรียนได้เรียนรู้จากการลงมือปฏิบัติจริงด้วยตนเอง (Learning by doing) เพื่อกระตุ้นให้เกิดการเรียนรู้ พัฒนาทักษะและคุณลักษณะที่เหมาะสม สามารถนำไปใช้ได้ในชีวิตจริงและพึ่งตนเองได้ โดยโรงเรียนที่เข้าร่วมโครงการฯ ต้องมีการบริหารจัดการแผนงานอย่างเหมาะสม สอดคล้องกับความต้องการ บริบทของชุมชน และวัฒนธรรมประเพณี ซึ่งโครงการเด็กไทยแก้มใสถวายเจ้าฟ้านักโภชนาการในปีที่ 1 (พ.ศ.2557-2558) มีโรงเรียนเข้าร่วมโครงการทั้งสิ้น 544 โรงเรียนจากทั่วประเทศ

สถานการณ์ภาวะทุพโภชนาการของประเทศไทยจากรายงานการเฝ้าระวังภาวะโภชนาการนักเรียนอายุ 6-12 ปี จำนวน 1,492,089 คน ใน 76 จังหวัด ของกรมอนามัย ปี 2555 พบว่านักเรียนมีภาวะอ้วน ร้อยละ 12.5 เตี้ยร้อยละ 16.8 และระบุว่านักเรียนอายุ 6-12 ปี ที่มีส่วนสูงระดับดีและรูปร่างสมส่วน มีเพียง ร้อยละ 51.6 ซึ่งสอดคล้องกับการสำรวจข้อมูลพื้นฐานของสำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน (สพฐ.) ปี 2544พบว่า เด็กไทยสัดส่วนไม่ได้มาตรฐาน จำนวน 1.2ล้านคน จำแนกเป็นน้ำหนักต่ำกว่าเกณฑ์ จำนวน 223,288 คน น้ำหนักสูงกว่าเกณฑ์มาตรฐานจำนวน 590,087 คน และส่วนสูงต่ำกว่าเกณฑ์มาตรฐาน จำนวน 258,149 คนซึ่งจะส่งผลกระทบต่อระดับสติปัญญาและคุณภาพชีวิตของเด็กไทยหนึ่งในสาเหตุสำคัญคือ1) การพฤติกรรมการบริโภคไม่เหมาะสมตามวัย โดยเฉพาะการบริโภคผักน้อยกว่าปริมาณที่แนะนำ คือเฉลี่ยวันละ 60 กรัม (ปริมาณที่แนะนำวันละ 400 กรัม) กินขนมกรุบกรอบและเครื่องดื่มรสหวานจัดเกือบทุกวันหรือทุกวันสูงถึงร้อยละ 67.4 นอกจากนี้ยังพบว่าเด็กไทยในช่วงวัยประถมศึกษาจะได้รับน้ำตาลจากเครื่องดื่มเฉลี่ย 5-7 ช้อนชา/วัน และน้ำตาลจากขนมกรุบกรอบเฉลี่ย 3 ช้อนชา/วันซึ่งปริมาณรวมในการบริโภคน้ำตาลของเด็กมากถึง 10 ช้อนชา และ2) สภาพแวดล้อมที่ไม่เอื้อต่อสุขภาพผลกระทบของการได้รับสารอาหารไม่เพียงพอจะส่งผลให้เด็กมีการเจริญเติบโตและพัฒนาร่างกายและสติปัญญาที่ช้าไม่เป็นไปตามศักยภาพที่ควรจะเป็น จากสถานการณ์ดังกล่าว โรงเรียน บ้านบางครั่ง จึงได้เข้าร่วมโครงการเด็กไทยแก้มใสถวายเจ้าฟ้านักโภชนาการ ปีที่ 1 เพื่อน้อมนำแนวทางการดำเนินงานที่ประสบความสำเร็จ จากการบริหารจัดการอาหารและโภชนาการในโรงเรียนอย่างครบวงจรของโครงการตามพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารีมาปฏิบัติในการพัฒนาโรงเรียน เพื่อให้เด็กนักเรียน มีภาวะโภชนาการดี สุขภาพแข็งแรง ไปพร้อมๆ กับการพัฒนาทักษะที่จำเป็นและคุณลักษณะที่เอื้อต่อการมีสุขภาวะ และคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้นซึ่งในปีที่ 1 ได้ดำเนินการดังต่อไปนี้

โรงเรียนบ้านบางครั่งได้เล็งเห็นถึงความสำคัญ ความจำเป็นของสภาวะโภชนากาการ ทั้งภาวะขาดและเกินของนักเรียนจึงจัดทำโครงการเด็กไทยแก้มใสขึ้นมา เพื่อลดภาวะปัญหาโภชนาการและสุขภาพนักเรียน และเพื่อให้ครูและนักเรียนมีความรู้และแนวทางในการจัดการส่งเสริมสุขภาพ และพัฒนาการของนักเรียนได้อย่างมีประสิทธิภาพ ตลอดจนการมีส่วนร่วมกับชุมชน และหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง ในการสนับสนุนพัฒนาโรงเรียน สร้างกระบวนการประเมิน ติดตาม และเฝ้าระวัง แก้ปัญหา การบริหารจัดการอาหารและโภชนาการในโรงเรียนอย่างครบวงจรของโครงการระยะยาว

จากกิจกรรมพัฒนาองค์ประกอบทั้งหมด ๘ ด้าน สามารถอธิบายกรอบแนวคิดหลักของโรงเรียน ตามเกณฑ์ตัวชี้วัด คือ การเกษตรในโรงเรียน ทางโรงเรียนมีกรอบแนวคิดที่จะพัฒนาการเกษตรในโรงเรียนที่ส่งเสริมแนวคิดของปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง โดยจะจัดกิจกรรมการผลิตทางเกษตร ได้แก่ การปลูกผักสวนครัว พืชผักสมุนไพร การปลูกผักตามฤดูกาล ซึ่งจะสามารถนำไปเป็นการจัดบริการอาหารกลางวันของโรงเรียน อาหารปลอดภัยและตามหลักโภชนาการของโรงเรียนที่ได้สารอาหารครบ ๕ หมู่ นักเรียนในโรงเรียนเมื่อบริโภคพืชผักที่ปลูกจากโรงเรียน จะเป็นการส่งเสริมสมรรถภาพทางกายและสุขภาพนักเรียนในการได้สารอาหารจากผักที่ปลูก อีกทั้งการปลูกผัก จะเป็นการส่งเสริมกิจกรรมสหกรณ์นักเรียน ในการขายผักที่โรงเรียนปลูกให้กับกิจกรรมอาหารกลางวันของโรงเรียน ซึ่งรายได้จากการขายผักนั้น จะนำไปเก็บในบัญชีธนาคารของสหกรณ์นักเรียน เป็นการส่งเสริมกิจกรรมออมทรัพย์อีกทางหนึ่ง กิจกรรมอีกอย่างที่โรงเรียนจะส่งเสริมจากโครงการเด็กไทยแก้มใส คือ การจัดกิจกรรมอบรมการส่งเสริมสุขภาพนักเรียน ซึ่งจะเป็นการส่งเสริมสุขภาพอนามัย สมรรถภาพทางกายให้กับนักเรียน ส่งเสริมสุขนิสัยที่ดีในการรักษาสุขภาพ การออกกำลังกาย ซึ่งทางโรงเรียนก็จะต้องมีการพัฒนาอาคารสถานที่ สิ่งแวดล้อม โรงอาหาร ห้องน้ำ เพื่อส่งเสริมสุขอนามัยที่ดีให้กับนักเรียน การส่งเสริมการบริการสุขภาพนักเรียน เช่น การตรวจสุขภาพให้กับนักเรียนจากครูประจำชั้น เจ้าหน้าที่อนามัยที่เกี่ยวข้อง ซึ่งจะต้องมีการส่งเสริม ให้ความรู้ การจัดการเรียนรู้แบบบูรณาการ การเกษตร โภชนาการและสุขภาพให้กับนักเรียน โดยสอดแทรกกิจกรรมการเรียนรู้ในแต่ละวิชาที่เกี่ยวข้อง การสอดแทรกกิจกรรมที่เสริมการเรียนรู้ เช่น กิจกรรมสหกรณ์นักเรียน สุขาภิบาลอาหาร การส่งเสริมสุขภาพนักเรียน ซึ่งกิจกรรมที่ทางโรงเรียนและนักเรียนได้จัดขึ้นนั้น จะขยายผลไปสู่การจัดกิจกรรมและความรู้ให้กับชุมชน การส่งเสริมความร่วมมือ การมีส่วนร่วมของชุมชนโดยมีสถานศึกษาเป็นฐานของการพัฒนาอย่างยั่งยืนต่อไป ดังนั้น โรงเรียนบ้านบางครั่ง จึงได้เสนอแผนการพัฒนาของโรงเรียนร่วมกับชุมชน เพื่อต่อยอดการดำเนินงานโครงการเด็กไทยแก้มใสจากปีที่1โดยมีปณิธานอย่างมุ่งมั่นในการเจริญรอยตามพระยุคลบาท สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ในการน้อมนำรูปแบบการบริหารจัดการที่ดีด้านอาหาร โภชนาการ และสุขภาพของนักเรียนอย่างครบวงจรมาปฏิบัติเพื่อพัฒนาโรงเรียนให้เป็นแหล่งเรียนรู้ของชุมชนต่อยอดให้เป็นศูนย์เรียนรู้ต้นแบบโรงเรียนเด็กไทยแก้มใสถวายเจ้าฟ้านักโภชนาการ เพื่อให้การแก้ไขปัญหาภาวะทุพโภชนาการและสุขภาพนักเรียนบรรลุผลสำเร็จตามเป้าหมายต่อเนื่องอย่างยั่งยืนตามผลที่คาดหวังของโครงการ สิ่งที่โรงเรียนมีความมุ่งมั่นที่จะพัฒนาให้เกิดผลสัมฤทธิ์ในการแก้ไขปัญหาทุพโภชนาการและสุขภาพนักเรียนให้เกิดความต่อเนื่องอย่างยั่งยืน เพื่อเป็นแหล่งเรียนรู้แก่โรงเรียนอื่นๆมีอะไรบ้าง ( โปรดอธิบาย – ความยาวอาจมากกว่า1 หน้ากระดาษ )
จากกิจกรรมพัฒนาองค์ประกอบทั้งหมด ๘ ด้าน สามารถอธิบายสิ่งที่โรงเรียนจะพัฒนาให้เกิดผลสัมฤทธิ์ในการแก้ไขปัญหาทุพโภชนาการและสุขภาพนักเรียน แยกตามกิจกรรมพัฒนาองค์ประกอบ ดังนี้ ๑. เกษตรในโรงเรียน ทางโรงเรียนมีความมุ่งมั่นจะพัฒนาระบบการเกษตรในโรงเรียนตามแนวคิดปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง โดยมุ่งส่งเสริมให้มีโครงการหรือกิจกรรมที่ส่งเสริมการเพาะเลี้ยงพืช ผัก สวนครัวเลี้ยงสัตว์ โดยการมีส่วนร่วมของนักเรียนและชุมชน ในการเข้ามามีบทบาทในการดำเนินตามกิจกรรม การส่งเสริมการพัฒนาระบบการเพาะเลี้ยง ปลูกพืช ให้กลายเป็นแหล่งเรียนรู้ตามหลักการของพฤกษศาสตร์ของโรงเรียน การเป็นแหล่งเรียนรู้เชิงเกษตรให้แก่ชุมชนหรือการขยายผลให้กับโรงเรียนในกลุ่มเครือข่ายต่อไป ๒. สหกรณ์นักเรียน ทางโรงเรียนมีการวางแผนดำเนินการเกี่ยวกับสหกรณ์นักเรียน ในปีการศึกษา ๒๕๕๙ อย่างเป็นระบบ นักเรียนมีส่วนร่วมในการดำเนินงานของกิจกรรมสหกรณ์ เช่น การเป็นเจ้าหน้าที่ การรับผิดชอบบัญชีรายรับ รายจ่ายของสหกรณ์ การนำวิทยากรมาอบรมให้ความรู้เกี่ยวกับแนวทางการดำเนินงานของสหกรณ์ ซึ่งทางโรงเรียนมีความมุ่งมั่นที่จะพัฒนาสหกรณ์นักเรียนให้เป็นระบบ สามารถเป็นต้นแบบให้กับโรงเรียนอื่นๆ ได้ อีกทั้งยังสามารถนำสินค้า ผลิตภัณฑ์ของชุมชนมาดำเนินการในสหกรณ์ต่อไป ๓. จัดบริการอาหาร ทางโรงเรียนได้วางแนวทางในการจัดกิจกรรมบริการอาหารตามมาตรฐานโภชนาการ วางระบบสุขาภิบาล การตรวจสอบคุณภาพอาหารที่นำมาประกอบอาหารในโรงเรียน การตรวจสอบคุณภาพของน้ำในโรงเรียน มีตารางรายการอาหารในแต่ละเดือนอย่างเป็นระบบ ๔. การเฝ้าระวังและติดตามภาวะโภชนาการและสมรรถภาพทางกายนักเรียน ทางโรงเรียนได้วางแผนให้มีการรายงานเฝ้าระวังการเจริญเติบโตและการทดสอบสมรรถภาพทางกายของนักเรียน ภาคเรียนละ ๑ ครั้ง โดยมีการบันทึกสถิติ ข้อมูลดังกล่าว เพื่อนำมาวางแผน หาแนวทางแก้ไขปัญหาต่อไป ๕. การพัฒนาสุขนิสัยและการส่งเสริมสุขภาพอนามัยนักเรียน ทางโรงเรียนได้วางแนวทางการจัดระบบส่งเสริมสุขภาพอนามัยนักเรียน ในปีการศึกษา ๒๕๕๙ เช่น การบันทึกสุขภาพนักเรียน การประเมินพฤติกรรมตามสุขบัญญัติแห่งชาติ นอกจากนั้น ทางโรงเรียนยังได้จัดกิจกรรมส่งเสริมสุขภาพนักเรียนจากงบประมาณของโรงเรียน งบประมาณของโครงการโรงเรียนเด็กไทยแก้มใส เพื่อสนับสนุนการส่งเสริมสุขภาพของนักเรียนอีกทางหนึ่ง ๖. การพัฒนาอนามัยสิ่งแวดล้อมในโรงเรียน ทางโรงเรียนได้จัดทำโครงการพัฒนาอาคารสถานที่ เพื่อพัฒนาระบบสาธารณูปโภค สุขาภิบาลสิ่งแวดล้อม การดูแลความสะอาดและสุขาภิบาลบริเวณโรงครัว บริเวณรับประทานอาหารของนักเรียน
๗. การจัดบริการสุขภาพนักเรียน ทางโรงเรียนได้มีการส่งเสริมการตรวจสุขภาพนักเรียนเป็นประจำ ภาคเรียนละ ๑ ครั้ง จากครูประจำชั้น เจ้าหน้าที่อนามัยจากโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลบางวันและจากหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง
๘. การจัดการเรียนรู้เกษตร สหกรณ์ อาหาร โภชนาการและสุขภาพอนามัย ทางโรงเรียนได้ประชุม ทำความชี้แจงกับคณะครูทุกคน ในการจัดทำแผนการจัดการเรียนรู้แบบบูรณาการและกิจกรรมที่สอดคล้องกับโครงการเด็กไทยแก้มใส กิจกรรมการเรียนรู้ด้านเกษตร สหกรณ์ โภชนาการและสุขภาพอนามัยนักเรียนผ่านกลุ่มสาระการเรียนรู้แต่ละกลุ่มสาระ มีการวัดผลและประเมินผลอย่างชัดเจนในการส่งเสริมการจัดการเรียนรู้ เพื่อพัฒนาให้เป็นโรงเรียนต้นแบบต่อไป กิจกรรมที่ทางโรงเรียนและนักเรียนได้จัดขึ้นนั้น จะขยายผลไปสู่การจัดกิจกรรมและความรู้ให้กับชุมชน การส่งเสริมความร่วมมือ การมีส่วนร่วมของชุมชนโดยมีสถานศึกษาเป็นฐานของการพัฒนาอย่างยั่งยืน เพื่อให้เป็นโรงเรียนต้นแบบและเป็นแหล่งเรียนรู้ให้แก่โรงเรียนอื่นๆ อย่างยั่งยืนต่อไป

1.นักเรียนมีภาวะโภชนาการที่เหมาะสม และเจริญเติบโตตามวัย
2.โรงเรียนสามารถเป็นต้นแบบการทำโครงการเด็กไทยแก้มใส สำหรับภาคีเครือข่าย
3.ผู้ปกครองและชุมชนได้เข้ามามีส่วนร่วมในการทำกิจกรรมตามโครงการเด็กไทยแก้มใส

นักเรียนเจริญเติบโตสมวัยโดยมี ภาวะเริ่มอ้วนและอ้วน ไม่เกิน 7% ภาวะค่อนข้างผอมและผอม ไม่เกิน 7% ภาวะค่อนข้างเตี้ยและเตี้ย ไม่เกิน 7% นักเรียนได้กินผัก – ผลไม้หลากหลายเพิ่มขึ้นในมื้อกลางวัน เฉลี่ย ผัก วันละประมาณ40 – 100 กรัมอนุบาล 3 ช้อน (50 กรัม) ประถม 4 ช้อน (70 กรัม) ผลไม้ (อนุบาล½ ส่วนประถม 1 ส่วน) ต่อมื้อต่อคน

หลังสิ้นสุดโครงการทางโรงเรียนจะดำเนินกิจกรรมอย่างต่อเนื่อง เพื่อให้เป็นศูนย์เรียนรู้แก่โรงเรียน ชุมชน หน่วยงาน องค์กรต่างๆ อีกทั้งเป็นการส่งเสริมนโยบายลดเวลาเรียนเพิ่มเวลารู้ของรัฐบาลอีกทางหนึ่ง