ศูนย์เรียนรู้เด็กไทยแก้มใส

โครงการเด็กไทยแก้มใสถวายเจ้าฟ้านักโภชนาการ เกิดจากความร่วมมือระหว่างกระทรวงสาธารณสุข กระทรวงศึกษาธิการ ร่วมกับหน่วยงานภาคี ได้แก่ กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ สมาคมโภชนาการแห่งประเทศไทยในพระราชูปถัมภ์ กรุงเทพมหานคร และ กระทรวงมหาดไทย ภายใต้การสนับสนุนจากสำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) โดยมีวัตถุประสงค์ เพื่อส่งเสริมและสนับสนุนโรงเรียนในการน้อมนำแนวทางการดำเนินงานที่ประสบความสำเร็จ การบริหารจัดการอาหารและโภชนาการในโรงเรียนอย่างครบวงจรของโครงการตามพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารีไปปฏิบัติในการพัฒนาด้านเกษตร อาหาร โภชนาการและสุขภาพเด็กในโรงเรียน โดยน้อมนำกรอบแนวคิดและองค์ประกอบของการพัฒนาจากบทเรียนโรงเรียนในโครงการพระราชดำริใน 8 องค์ประกอบคือ 1) การเกษตรในโรงเรียน 2) สหกรณ์นักเรียน 3) การจัดการบริหารของโรงเรียน 4) การติดตามภาวะโภชนาการ 5) การพัฒนาสุขนิสัยของนักเรียน 6) การพัฒนาอนามัยสิ่งแวดล้อมของโรงเรียนให้ถูกสุขลักษณะ 7) การจัดบริการสุขภาพ และ8) การจัดการเรียนรู้ : เกษตร โภชนาการ และสุขภาพอนามัย โดยมีเป้าหมายเพื่อให้เด็กนักเรียนเกิดคุณลักษณะสำคัญใน 4 ประการตามแนวพระราชดำริ คือ มีพุทธศึกษา พลศึกษา หัตถศึกษาและ จริยศึกษา มีภาวะโภชนาการดี สุขภาพแข็งแรง ไปพร้อมๆ กับการพัฒนาทักษะที่จำเป็นและคุณลักษณะที่เอื้อต่อการมีสุขภาวะ และคุณภาพชีวิตที่ดี ซึ่งเป็นการพัฒนาที่มีเด็กเป็นศูนย์กลาง โดยเน้นให้เด็กนักเรียนได้เรียนรู้จากการลงมือปฏิบัติจริงด้วยตนเอง (Learning by doing) เพื่อกระตุ้นให้เกิดการเรียนรู้ พัฒนาทักษะและคุณลักษณะที่เหมาะสม สามารถนำไปใช้ได้ในชีวิตจริงและพึ่งตนเองได้ โดยโรงเรียนที่เข้าร่วมโครงการฯ ต้องมีการบริหารจัดการแผนงานอย่างเหมาะสม สอดคล้องกับความต้องการ บริบทของชุมชน และวัฒนธรรมประเพณี ซึ่งโครงการเด็กไทยแก้มใสถวายเจ้าฟ้านักโภชนาการในปีที่ 1 (พ.ศ.2557-2558) มีโรงเรียนเข้าร่วมโครงการทั้งสิ้น 544 โรงเรียนจากทั่วประเทศ

สถานการณ์ภาวะทุพโภชนาการของประเทศไทยจากรายงานการเฝ้าระวังภาวะโภชนาการนักเรียนอายุ 6-12 ปี จำนวน 1,492,089 คน ใน 76 จังหวัด ของกรมอนามัย ปี 2555 พบว่านักเรียนมีภาวะอ้วน ร้อยละ 12.5 เตี้ยร้อยละ 16.8 และระบุว่านักเรียนอายุ 6-12 ปี ที่มีส่วนสูงระดับดีและรูปร่างสมส่วน มีเพียง ร้อยละ 51.6 ซึ่งสอดคล้องกับการสำรวจข้อมูลพื้นฐานของสำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน (สพฐ.) ปี 2544พบว่า เด็กไทยสัดส่วนไม่ได้มาตรฐาน จำนวน 1.2ล้านคน จำแนกเป็นน้ำหนักต่ำกว่าเกณฑ์ จำนวน 223,288 คน น้ำหนักสูงกว่าเกณฑ์มาตรฐานจำนวน 590,087 คน และส่วนสูงต่ำกว่าเกณฑ์มาตรฐาน จำนวน 258,149 คนซึ่งจะส่งผลกระทบต่อระดับสติปัญญาและคุณภาพชีวิตของเด็กไทยหนึ่งในสาเหตุสำคัญคือ1) การพฤติกรรมการบริโภคไม่เหมาะสมตามวัย โดยเฉพาะการบริโภคผักน้อยกว่าปริมาณที่แนะนำ คือเฉลี่ยวันละ 60 กรัม (ปริมาณที่แนะนำวันละ 400 กรัม) กินขนมกรุบกรอบและเครื่องดื่มรสหวานจัดเกือบทุกวันหรือทุกวันสูงถึงร้อยละ 67.4 นอกจากนี้ยังพบว่าเด็กไทยในช่วงวัยประถมศึกษาจะได้รับน้ำตาลจากเครื่องดื่มเฉลี่ย 5-7 ช้อนชา/วัน และน้ำตาลจากขนมกรุบกรอบเฉลี่ย 3 ช้อนชา/วันซึ่งปริมาณรวมในการบริโภคน้ำตาลของเด็กมากถึง 10 ช้อนชา และ2) สภาพแวดล้อมที่ไม่เอื้อต่อสุขภาพผลกระทบของการได้รับสารอาหารไม่เพียงพอจะส่งผลให้เด็กมีการเจริญเติบโตและพัฒนาร่างกายและสติปัญญาที่ช้าไม่เป็นไปตามศักยภาพที่ควรจะเป็น

จากสถานการณ์ดังกล่าว โรงเรียนบ้านทุ่งรักชัยพัฒน์ จึงได้เข้าร่วมโครงการเด็กไทยแก้มใสถวายเจ้าฟ้านักโภชนาการ ปีที่ 1 เพื่อน้อมนำแนวทางการดำเนินงานที่ประสบความสำเร็จ จากการบริหารจัดการอาหารและโภชนาการในโรงเรียนอย่างครบวงจรของโครงการตามพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมรากุมารีมาปฏิบัติในการพัฒนาโรงเรียน เพื่อให้เด็กนักเรียน มีภาวะโภชนาการดี สุขภาพแข็งแรง ไปพร้อมๆ กับการพัฒนาทักษะที่จำเป็นและคุณลักษณะที่เอื้อต่อการมีสุขภาวะ และคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น

จากปัญหาภาวะโภชนาการทั้งขาดและเกินของนักเรียน จึงได้ จัดทำโครงการเด็กไทยแก้มใสในโรงเรียนขึ้น
เพื่อลดปัญหาโภชนาการและสุขภาพของนักเรียน มีความรู้ และแนวทางในการจัดการส่งเสริมสุขภาพและพัฒนาการของนักเรียนได้อย่างมีประสิทธิภาพต่อเนื่องยังยืน โดย พัฒนาเป็นโรงเรียนต้นแบบเด็กไทยแก้มใสสู่ศูนย์การเรียนรู้ต้นแบบโรงเรียนเด็กไทยแก้มใส (รุ่นที่ 1 พ.ศ. 2558-2559) โรงเรียนใช้หลักการ 4 ประการ คือ 1. เด็กเป็นผู้ลงมือปฏิบัติด้วยตนเอง 2. สถานศึกษาเป็นฐานของการพัฒนา 3. การมีส่วนร่วมของชุมชน และ 4. ความร่วมมือของหน่วยงานในการถ่ายทอดความรู้ เทคโนโลยี ให้กับครูและชุมชน เพื่อพัฒนาให้นักเรียนมีลักษณะอันพึงประสงค์ของโครงการ โดยโรงเรียนจัดกิจกรรมฐานการเรียนรู้ 9 ฐานกิจกรรม โดยสหกรณ์เป็นฐานในการดำเนินกิจกรรมทั้ง 9 ฐาน เพื่อบูรณาการใน 8 องค์ประกอบ องค์ประกอบที่ 1.เกษตรในโรงเรียน โรงเรียนได้จัดกิจกรรมฐานเห็ดน่ารู้ ฐานเลี้ยงปลาดุก ฐานไก่ไข่ ฐานผักปลอดสารพิษ ฐานพืชสวนผสมผสาน ฐานพืชสมุนไพร องค์ประกอบที่ 2.สหกรณ์นักเรียน ประกอบด้วย การส่งเสริมการผลิตนักเรียนทุกคนได้เรียนรู้และเข้าใจถึงกระบวนการผลิตของแต่ละฐานการเรียนรู้ จากการที่นักเรียนได้เรียนฐานการเรียนรู้แต่ละฐานแล้วก็จะได้ผลผลิตออกมาตลอดปีการศึกษา ผลผลิตดังกล่าวทางโรงเรียนจะนำผลผลิตผ่านระบบสหกรณ์สู่โครงการอาหารกลางวัน และเมื่อผลผลิตมีมากพอเราก็จะประชาสัมพันธ์ขายสู่ชุมชนใกล้เคียงโดยผ่านระบบสหกรณ์นักเรียนและบางฐานการเรียนรู้เราก็ได้แปรรูปเพื่อเพิ่มมูลค่าให้กับสินค้า เช่น ฐานปลาดุกแปรรูปเป็นปลาดุกตากแห้ง ฐานสมุนไพรแปรรูปเป็นน้ำยาล้างจาน และน้ำยาล้างห้องน้ำ เน้นการมีส่วนร่วม สมาชิกทุกคนมีส่วนร่วมในการผลิตเพราะเราหมุนเรียนเรียนฐานการเรียนรู้ครบทั้ง 9 ฐานการเรียนรู้และชุมชนก็ได้เข้ามามีส่วนร่วมในการผลิตด้วยคือในวันสำคัญต่างๆผู้ปกครองนักเรียนและชุมชนใกล้เคียงได้เข้ามาช่วยเหลือทางโรงเรียนเรา เช่น การยกแปลงผัก การสร้างคอกไก่ การตัดหญ้าบริเวณแปลงผักเป็นต้น เพราะทางโรงเรียนของเราไม่มีนักการภารโรง ทางชุมชนก็เข้ามามีส่วนร่วมกับทางโรงเรียนตลอด กิจกรรมร้านค้า กิจกรรมร้านค้าเมื่อนักเรียนได้ผลิตผลต่างๆ จากทั้ง 9 ฐาน ทุกๆฐานก็จะส่งต่อมายังกิจกรรมสหกรณ์ร้านค้าเพื่อส่งเข้าโครงการอาหารกลางวันให้โรงอาหารได้ทำอาหารให้นักเรียนรับประทานและถ้าผลผลิตของเรามีมากพอเราก็จะส่งขายให้กับชุมชนบริเวณใกล้เคียง

การปฏิบัติงานในร้านสหกรณ์นักเรียน การจัดกิจกรรมการเรียนการสอนสหกรณ์โดยการปฏิบัติจริง นอกจากจะเป็นการฝึกทักษะการเรียนรู้ระบบสหกรณ์แล้ว ยังส่งเสริมการปกครองระบอบประชาธิปไตยอีกทางหนึ่งด้วยเพื่อให้ผู้เรียนได้มีความรับผิดชอบ มีนิสัยไม่ฟุ่มเฟือยรู้จักการประหยัดตามหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง ในการปฏิบัติงานในร้านสหกรณ์นักเรียนได้มีการแบ่งหน้าที่ความรับผิดชอบในแต่ละวันเพื่อฝึกนิสัย ความรับผิดชอบ ความเสียสละ และการพัฒนาตนเองให้กับนักเรียน การบูรณาการกิจกรรมร้านค้าสู่การเรียนรู้โรงเรียนบ้านทุ่งรักชัยพัฒน์ ได้มีการบูรณาการหลักสูตรการเรียนรู้เรื่องการสหกรณ์ไว้กับทั้ง 8 กลุ่มสาระการเรียนรู้ เช่น วิชาภาษาไทยนักเรียนได้เรียนรู้ในเรื่องของการบันทึกรายงานการประชุม วิชาคณิตศาสตร์ นักเรียนได้เรียนรู้ในเรื่องของการจัดทำบัญชีรายรับรายจ่าย วิชาสังคมนักเรียนได้เรียนรู้ในหน่วยของเรื่องสหกรณ์ วิชาภาษาอังกฤษนักเรียนได้เรียนรู้ในส่วนของคำศัพท์ชื่อสินค้าที่จัดจำหน่ายในร้านค้า โดยมีการประเมินความรู้ความเข้าใจของนักเรียนโดยการให้นักเรียนได้จัดทำใบงานในเรื่องที่นักเรียนได้เรียนรู้และทำความเข้าใจ โรงเรียน ได้ร่วมกับสำนักงานสหกรณ์จังหวัดพังงาจัดทำตารางการสอนเรื่องการสหกรณ์โดยให้เจ้าหน้าที่จากสำนักงานสหกรณ์จังหวัดพังงาได้เข้ามาให้ความรู้แก่นักเรียนอย่างต่อเนื่องและมีการทดสอบและประเมินผลก่อนเรียนและหลังเรียนเพื่อทดสอบความเข้าใจของนักเรียน และกิจกรรมออมทรัพย์ กิจกรรมการออมเป็นอีกหนึ่งในกิจกรรมสหกรณ์นักเรียน ซึ่งการปลูกฝังการออมให้กับนักเรียนเป็นสิ่งที่ดี เพราะเราจะได้มีเงินเก็บและมีเงินใช้จ่ายในยามจำเป็นเพื่อเป็นการแบ่งเบาภาระผู้ปกครองอีกทางหนึ่ง โรงเรียนบ้านทุ่งรักชัยพัฒน์ จึงเข้าร่วมโครงการออมทรัพย์ออมความดีเฉลิมพระเกียรติกับสำนักงานสหกรณ์จังหวัดพังงาเพื่อเป็นการเพาะปลูกต้นกล้าการออมตั้งแต่ยังวัยเยาว์ ซึ่งนักเรียนเป็นสมาชิกสหกรณ์ 100% และสมาชิกทุกคนได้เข้าร่วมกิจกรรมออมทรัพย์ทุกคน องค์ประกอบที่ 3 การจัดบริการอาหารกลางวัน โดยนักเรียนได้รับประทานอาหารครบทั้ง 5 หมู่ ซึ่งเป็นอาหารปลอดภัย ใช้เครื่องปรุงที่ผสมไอโอดีน องค์ประกอบที่ 4 การติดตามภาวะโภชนาการ สมรรถภาพทางกาย โดยครูและนักเรียนแกนนำ ชั่งน้ำหนักและส่วนสูงของนักเรียนเดือนละครั้ง เพื่อช่วยเหลือนักเรียนให้มีภาวะโภชนาการสมวัย และมีการวัดสมรรถภาพทางกายของนักเรียน ภาคเรียนละหนึ่งครั้ง องค์ประกอบที่ 5 การพัฒนาสุขนิสัย และการส่งเสริมสุขภาพอนามัยนักเรียน โดยโรงเรียนจัดกิจกรรมชุมนุม อย.น้อย ชุมนุมเหา ชุมนุมเด็กไทยฟันดี และส่งเสริมการออกกำลังกายก่อนกลับบ้าน องค์ประกอบที่ 6 การพัฒนาอนามัยสิ่งแวดล้อมในโรงเรียน โรงเรียนจัดให้มีชุมนุมสุขาน่าใช้ มีการแบ่งความรับผิดชอบในการทำความสะอาดอาคารเรียนและบริเวณโรงเรียน โรงอาหาร และมีกิจกรรมฐานธนาคารขยะ ซึ่งมีการคัดแยกขยะ ขยะสด ทำปุ๋ยน้ำชีวภาพ ส่วนขยะแห้ง ทำเป็นปุ๋ยหมักชีวภาพ ในฐานปุ๋ยชีวภาพ องค์ประกอบที่ 7 จัดบริการสุขภาพนักเรียน โดยเบื้องต้นโรงเรียนจะตรวจความสะอาดของร่างกายและเสื้อผ้า มีการจัดห้องพยาบาลไว้เพื่อปฐมพยาบาลเบื้องต้น มีการจัดทำโครงการตรวจหนอนพยาธิ และมีการรณรงค์ป้องกันไข้เลือดออก โดยร่วมกับ รพ.สต.บ้านทุ่งรักชัยพัฒน์ การตรวจฟันของนักเรียน ภาคเรียนละ 1 ครั้ง และองค์ประกอบที่ 8 การจัดการเรียนรู้แบบบูรณาการ เกษตร โภชนาการ และสุขภาพ โรงเรียนได้จัดกิจรรมบูรณาการใน 8 กลุ่มสาระ

ดังนั้นโรงเรียนบ้านทุ่งรักชัยพัฒน์จึงได้เสนอแผนการพัฒนาของโรงเรียนร่วมกับชุมชน เพื่อต่อยอดการดำเนินงานโครงการเด็กไทยแก้มใสจากปีที่ 1 โดยมีปณิธานอย่างมุ่งมั่นในการเจริญรอยตามพระยุคลบาท สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ในการน้อมนำรูปแบบการบริหารจัดการที่ดีด้านอาหาร โภชนาการ และสุขภาพของนักเรียนอย่างครบวงจรมาปฏิบัติเพื่อพัฒนาโรงเรียนให้เป็นแหล่งเรียนรู้ของชุมชนต่อยอดให้เป็นศูนย์เรียนรู้ต้นแบบโรงเรียนเด็กไทยแก้มใสถวายเจ้าฟ้านักโภชนาการ เพื่อให้การแก้ไขปัญหาภาวะทุพโภชนาการและสุขภาพนักเรียนบรรลุผลสำเร็จตามเป้าหมายต่อเนื่องอย่างยั่งยืน ตามผลที่คาดหวังของโครงการ

1. เด็กนักเรียนมีสุขภาพดี เติบโตสมวัย มีอารมณ์สติปัญญาที่ดีขึ้น มีทักษะชีวิตสามารถนำไปใช้ได้จริง
2. โรงเรียนมีรูปแบบลดปัญหาทุพโภชนาการของนักเรียน
3. พ่อแม่/ผู้ปกครองมีส่วนร่วมในการดูแลภาวะสุขภาพของนักเรียน จัดสิ่งแวดล้อมอาหาร
4. เกิดกระแสตื่นตัวในชุมชน / สังคม ให้ความสำคัญกับอาหาร โภชนาการ และสุขภาพของเด็กวัยเรียน

1. นักเรียนเจริญเติบโตสมวัย โดยมี
   • ภาวะเริ่มอ้วน และอ้วนไม่เกิน 5 %
   • ภาวะค่อนข้างผอมและผอม ไม่เกิน 5 %
   • ภาวะค่อนข้างเตี้ย และเตี้ย ไม่เกิน 5 %ดูส่วนสูงตามเกณฑ์อายุ (กรณีที่ภาวะโภชนาการไม่เป็นไปตามเกณฑ์ที่กาหนดให้ลดลงจากเดิมไม่น้อยกว่า 0.5 ต่อปี)
2. นักเรียนได้กินผัก-ผลไม้หลากหลายเพิ่มขึ้น ในมื้อกลางวัน เฉลี่ย
   
   • ผักวันละ ประมาณ40-100กรัม(อนุบาล 3 ช้อน (50กรัม) ประถม 4 ช้อน (70 กรัม) และมัธยม 5 ช้อน (90 กรัม))
   • ผลไม้ (อนุบาล ½ ส่วน ประถม 1 ส่วน)ต่อมื้อต่อคน
3. ระดับความสาเร็จของ โรงเรียน ชุมชน ในการพัฒนาด้านการจัดการอาหาร โภชนาการ สุขภาพดูน้าหนักตามเกณฑ์ส่วนสูง

1. พัฒนากิจกรรมฐานการเรียนรู้เพื่อความยั่งยืนโดยจัดในกิจกรรมลดเวลาเรียนเพิ่มเวลารู้
2. พัฒนากระบวนการเรียนรู้ให้เกิดพฤติกรรมที่ถาวรด้าน อาหาร โภชนาการ สุขภาพ สุขาภิบาลและสุขอนามัย
3. พัฒนาเป็นแหล่งเรียนรู้ของชุมชน