ศูนย์เรียนรู้เด็กไทยแก้มใส

โครงการเด็กไทยแก้มใสถวายเจ้าฟ้านักโภชนาการ เกิดจากความร่วมมือระหว่างกระทรวงสาธารณสุข กระทรวงศึกษาธิการ ร่วมกับหน่วยงานภาคี ได้แก่ กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ สมาคมโภชนาการแห่งประเทศไทยใน พระราชูปถัมภ์ กรุงเทพมหานคร และ กระทรวงมหาดไทย ภายใต้การสนับสนุนจากสำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) โดยมีวัตถุประสงค์ เพื่อส่งเสริมและสนับสนุนโรงเรียนในการน้อมนำแนวทางการดำเนินงานที่ประสบความสำเร็จ การบริหารจัดการอาหารและโภชนาการในโรงเรียนอย่างครบวงจรของโครงการตามพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารีไปปฏิบัติในการพัฒนาด้านเกษตร อาหาร โภชนาการและสุขภาพเด็กในโรงเรียน โดยน้อมนำกรอบแนวคิดและองค์ประกอบของการพัฒนาจากบทเรียนโรงเรียนในโครงการพระราชดำริใน 8 องค์ประกอบคือ 1) การเกษตรในโรงเรียน 2) สหกรณ์นักเรียน 3) การจัดการบริหารของโรงเรียน 4) การติดตามภาวะโภชนาการ 5) การพัฒนาสุขนิสัยของนักเรียน 6) การพัฒนาอนามัยสิ่งแวดล้อมของโรงเรียนให้ถูกสุขลักษณะ 7) การจัดบริการสุขภาพ และ8) การจัดการเรียนรู้ : เกษตร โภชนาการ และสุขภาพอนามัย โดยมีเป้าหมายเพื่อให้เด็กนักเรียนเกิดคุณลักษณะสำคัญใน4 ประการตามแนวพระราชดำริ คือ มีพุทธศึกษา จริยศึกษา หัตถศึกษาและ จริยศึกษา มีภาวะโภชนาการดี สุขภาพแข็งแรง ไปพร้อมๆ กับการพัฒนาทักษะที่จำเป็นและคุณลักษณะที่เอื้อต่อการมีสุขภาวะ และคุณภาพชีวิตที่ดี ซึ่งเป็นการพัฒนาที่มีเด็กเป็นศูนย์กลาง โดยเน้นให้เด็กนักเรียนได้เรียนรู้จากการลงมือปฏิบัติจริงด้วยตนเอง (Learning by doing) เพื่อกระตุ้นให้เกิดการเรียนรู้ พัฒนาทักษะและคุณลักษณะที่เหมาะสม สามารถนำไปใช้ได้ในชีวิตจริงและพึ่งตนเองได้ โดยโรงเรียนที่เข้าร่วมโครงการฯ ต้องมีการบริหารจัดการแผนงานอย่างเหมาะสม สอดคล้องกับความต้องการ บริบทของชุมชน และวัฒนธรรมประเพณี ซึ่งโครงการเด็กไทยแก้มใสถวายเจ้าฟ้านักโภชนาการในปีที่ 1 (พ.ศ.2557-2558) มีโรงเรียนเข้าร่วมโครงการทั้งสิ้น 544 โรงเรียนจากทั่วประเทศ
สถานการณ์ภาวะทุพโภชนาการของประเทศไทยจากรายงานการเฝ้าระวังภาวะโภชนาการนักเรียนอายุ 6-12 ปี จำนวน 1,492,089 คน ใน 76 จังหวัด ของกรมอนามัย ปี 2555 พบว่านักเรียนมีภาวะอ้วน ร้อยละ 12.5 เตี้ยร้อยละ 16.8 และระบุว่านักเรียนอายุ 6-12 ปี ที่มีส่วนสูงระดับดีและรูปร่างสมส่วน มีเพียง ร้อยละ 51.6 ซึ่งสอดคล้องกับการสำรวจข้อมูลพื้นฐานของสำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน (สพฐ.) ปี 2544พบว่า เด็กไทยสัดส่วนไม่ได้มาตรฐาน จำนวน 1.2ล้านคน จำแนกเป็นน้ำหนักต่ำกว่าเกณฑ์ จำนวน 223,288 คน น้ำหนักสูงกว่าเกณฑ์มาตรฐานจำนวน 590,087 คน และส่วนสูงต่ำกว่าเกณฑ์มาตรฐาน จำนวน 258,149 คนซึ่งจะส่งผลกระทบต่อระดับสติปัญญาและคุณภาพชีวิตของเด็กไทยหนึ่งในสาเหตุสำคัญคือ1) การพฤติกรรมการบริโภคไม่เหมาะสมตามวัย โดยเฉพาะการบริโภคผักน้อยกว่าปริมาณที่แนะนำ คือเฉลี่ยวันละ 60 กรัม (ปริมาณที่แนะนำวันละ 400 กรัม) กินขนมกรุบกรอบและเครื่องดื่มรสหวานจัดเกือบทุกวันหรือทุกวัน สูงถึงร้อยละ 67.4 นอกจากนี้ยังพบว่าเด็กไทยในช่วงวัยประถมศึกษาจะได้รับน้ำตาลจากเครื่องดื่มเฉลี่ย 5-7 ช้อนชา/วัน และน้ำตาลจากขนมกรุบกรอบเฉลี่ย 3 ช้อนชา/วันซึ่งปริมาณรวมในการบริโภคน้ำตาลของเด็กมากถึง 10 ช้อนชา และ2) สภาพแวดล้อมที่ไม่เอื้อต่อสุขภาพผลกระทบของการได้รับสารอาหารไม่เพียงพอจะส่งผลให้เด็กมีการเจริญเติบโตและพัฒนาร่างกายและสติปัญญาที่ช้าไม่เป็นไปตามศักยภาพที่ควรจะเป็น จากสถานการณ์ดังกล่าว โรงเรียนบ้านไร่นาดีได้เข้าร่วมโครงการเด็กไทยแก้มใสถวายเจ้าฟ้านักโภชนาการ ปีที่ 1 เพื่อน้อมนำแนวทางการดำเนินงานที่ประสบความสำเร็จ จากการบริหารจัดการอาหารและโภชนาการในโรงเรียนอย่างครบวงจรของโครงการตามพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารีมาปฏิบัติในการพัฒนาโรงเรียน เพื่อให้เด็กนักเรียน มีภาวะโภชนาการดี สุขภาพแข็งแรง ไปพร้อมๆ กับการพัฒนาทักษะที่จำเป็นและคุณลักษณะที่เอื้อต่อการมีสุขภาวะ และคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น

อธิบายกรอบแนวคิดหลักของโรงเรียนที่จะประยุกต์ใช้ดังนี้ 1.การเกษตรในโรงเรียน 1.1 ปลูกพืชผักสวนครัว ได้แก่ ผักบุ้งผักกาดขาวคะน้านักเรียนชั้น ป.4-ม.3 รับผิดชอบ แจกเมล็ดพันธุ์ผักให้ผุ้ปกครองกลับไปปลูกที่บ้าน 1.2 ปลูกสวนกล้วย มะละกอกระเจี๊ยบนักเรียนชั้น ม.1- ม.3 รับผิดชอบ แจกหน่อกล้วยให้ผู้ปกครองกลับไปปลูกที่บ้าน 1.3 เพาะเห็ดนางฟ้าในถุงพลาสติก นักเรียน ผู้ปกครองกลุ่มสนใจ(ชุมนุม) 1.4 เลี้ยงปลาดุกในบ่อซีเมนต์และโอ่งแดง นักเรียน ผู้ปกครองกลุ่มสนใจ 1.5 เลี้ยงกบในบ่อดิน นักเรียน ผู้ปกครองกลุ่มสนใจ 1.6 เลี้ยงไก่ไข่ นักเรียน ผู้ปกครองกลุ่มสนใจ

1. กิจกรรมสหกรณ์ในโรงเรียน 2.1 การผลิต การจัดหา โดยการผลิตน้ำดื่มสมุนไพรจากกระเจี๊ยบ จากมะนาว มะตูม ขนมที่ควบคุมปริมาณความหวาน และจัดหาอุปกรณ์ที่จำเป็นสำหรับนักเรียนมาจำหน่าย ไม่มีขนมกรุบกรอบ โดยครูฝึกนักเรียนทำขนม อาหารและเครื่องดื่มที่มีคุณภาพ 2.2 การขายมีคณะกรรมการที่มีนักเรียนเป็นผู้ดำเนินการ มีการจัดทำบัญชีสหกรณ์ รับซื้อผลผลิตจากชุมนุมและฟาร์มต่างๆ ในโรงเรียนและชุมชนเพื่อนำผลผลิตเข้าโครงการอาหารกลางวัน 2.3 การออม จะมีคณะกรรมการรับเงินออมจากนักเรียนซึ่งเป็นสมาชิกทุกคน และจะมีเงินปันผลเฉลี่ยคืนให้แก่สมาชิกเมื่อสิ้นปีการศึกษา
2. การจัดบริการอาหาร 3.1 มีคณะกรรมการโครงการอาหารกลางวันที่คอยคุมคุมดูแลการประกอบอาหารของแม่ครัวให้มีคุณภาพและปลอดภัย จัดทำเมนูอาหารที่สอดคล้องกับผลผลิตจากฟาร์มในโรงเรียน ซึ่งเป็นผลผลิตที่ปลอดสารพิษและสารเคมี
3. การติดตามภาวะโภชนาการ สมรรถภาพทางกายและสุขภาพนักเรียน 4.1 จัดทำข้อมูลรายบุคคลมีการบันทึกภาวะทางโภชนาการ ข้อมูลความขาดแคลน ข้อมูลความต้องการช่วยเหลือ และจัดให้การพัฒนาให้การช่วยเหลือแก้ไข
4. การพัฒนาสุขนิสัยและส่งเสริมสุขภาพอนามัยนักเรียน 5.1 ให้ความรู้บูรณาการในห้องเรียน ฝึกปฏิบัติจริงในการรับประทานอาหารกลางวัน มีข้อตกลงร่วมกันโดยยึดนิสัยและสุขนิสัยที่ดีเมื่อทานอาหารพร้อมกันทั้งโรงเรียนในทุกๆวัน มีการประกวดให้รางวัลในระดับโรงเรียนในวันสำคัญต่างๆ
   5.2 จัดให้มีชุมนุมออกกำลังกาย ชุมนุมแอโรบิก แข่งขันกีฬา
5. การพัฒนาอนามัยสิ่งแวดล้อมในโรงเรียน มีคณะกรรมการโดยครูและนักเรียนรับผิดชอบ โดยกำหนดมาตรการในการดูแลเฝ้าระวังอาคารสถานที่ เครื่องเล่นให้ปลอดภัยอยู่เสมอ มีการปรับปรุงซ่อมแซม ปรับห้องน้ำห้องส้วมให้สะอาด ร่มรื่น น่าใช้ ให้ความสำคัญโรงอาหาร สถานที่ ภาชนะในการประกอบอาหาร แม่ครัวได้รับการอบรมร่วมกับครู
6. จัดบริการสุขภาพนักเรียน 7.1 มีการตรวจสุขภาพร่างกายนักเรียนในตอนเช้าก่อนเข้าห้องเรียนทุกวัน มีแบบบันทึกการตรวจสุขภาพของครูที่ปรึกษา มีข้อตกลงร่วมกันของนักเรียนในการมีระเบียบวินัยการแต่งกาย การไว้ทรงผมและห้ามใส่เครื่องประดับที่ไม่เหมาะสมกับวัย 7.2 จัดให้มีห้องปฐมพยาบาลไว้ให้บริการและมีครูอนามัยประจำโรงเรียน 7.3 ประสานกับเจ้าหน้าที่สาธารณสุขและ รพ.สต.มาให้บริการตรวจสุขภาพและเฝ้าระวังโรคหนอนพยาธิและโรคติดต่อ
7. การจัดการเรียนรู้แบบบูรณาการเกษตรโภชนาการและสุขภาพ 8.1 จัดทำหลักสูตรสถานศึกษาและออกแบบการสอนของครูผู้สอน ในทุกกลุ่มสาระ ให้นักเรียนได้เรียนรู้เกี่ยวกับเกษตรผสมผสาน กิจกรรมสหกรณ์ สุขบัญญัติ โภชนบัญญัติ สุขาภิบาลอาหารและการออกกำลังกาย จัดกิจกรรมลดเวลาเรียนเพิ่มเวลารู้ให้สอดคล้องกับการเรียนรู้เหล่านี้ด้วย 8.2 การดำเนินงานตามโครงการเด็กไทยแก้มใสทุกกิจกรรมที่กล่าวมานั้น ให้เด็กเป็นผู้ได้คิด ได้วางแผน และลงมือปฏิบัติเอง โรงเรียนเป็นฐานอำนวยการประสาน โดยชุมชนมีส่วนร่วมและนำองค์ความรู้จากหน่วยงานอื่นๆมาถ่ายทอดภูมิปัญญาและเทคโนโลยีให้ เพื่อมุ่งหวังให้เด็กมีโภชนาการสมวัย สุขภาพดีผลการเรียนดีมีจิตสาธารณะ
   ดังนั้น โรงเรียนบ้านไร่นาดีจึงได้เสนอแผนการพัฒนาของโรงเรียนร่วมกับชุมชน เพื่อต่อยอดการดำเนินงานโครงการเด็กไทยแก้มใสจากปีที่1โดยมีปณิธานอย่างมุ่งมั่นในการเจริญรอยตามพระยุคลบาท สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ในการน้อมนำรูปแบบการบริหารจัดการที่ดีด้านอาหาร โภชนาการ และสุขภาพของนักเรียนอย่างครบวงจรมาปฏิบัติเพื่อพัฒนาโรงเรียนให้เป็นแหล่งเรียนรู้ของชุมชนต่อยอดให้เป็นศูนย์เรียนรู้ต้นแบบโรงเรียนเด็กไทยแก้มใสถวายเจ้าฟ้านักโภชนาการ เพื่อให้การแก้ไขปัญหาภาวะทุพโภชนาการและสุขภาพนักเรียนบรรลุผลสำเร็จตามเป้าหมายต่อเนื่องอย่างยั่งยืน

1. เด็กนักเรียนมีสุขภาพดี เติบโตสมวัยมีอารมณ์สติปัญญาที่ดีขึ้น มีทักษะชีวิตสามารถนำไปใช้ได้จริง
2. โรงเรียนมีรูปแบบลดปัญหาทุพโภชนาการของนักเรียน
3. พ่อแม่/ผู้ปกครองมีส่วนร่วมในการดูแลภาวะสุขภาพของนักเรียน จัดสิ่งแวดล้อมอาหาร
4. เกิดกระแสตื่นตัวในชุมชน/สังคมให้ความสำคัญกับอาหาร โภชนาการ และสุขภาพของเด็กวัยเรียน

1. นักเรียนเจริญเติบโตสมวัยโดยมีภาวะเริ่มอ้วนและอ้วน ไม่เกิน 7 %
2. นักเรียนเจริญเติบโตสมวัยโดยมีภาวะค่อนข้างผอมและผอม ไม่เกิน 7 %
3. นักเรียนเจริญเติบโตสมวัยโดยมีภาวะค่อนข้างเตี้ยและเตี้ย ไม่เกิน 7%
4. นักเรียนได้กินผัก – ผลไม้หลากหลายเพิ่มขึ้นในมื้อกลางวัน เฉลี่ยกินผักวันละประมาณ40-100กรัมอนุบาล 3 ช้อน (50 กรัม) ประถม 4ช้อน (70 กรัม)และมัธยม 5ช้อน (90 กรัม) และกินผลไม้ (อนุบาล1/2ส่วนประถม 1 ส่วน) ต่อมื้อต่อคน

โรงเรียนจะดำเนินโครงการนี้ต่อเนื่อง เพื่อเทิดพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯสยามบรมราชกุมารีและน้อมนำแนวทางการดำเนินงานความสำเร็จของการบริหารจัดการอาหารและโภชนาการในโรงเรียนอย่างครบวงจรของโครงการตามพระราชดำริ มาพัฒนาโรงเรียนเพื่อแก้ไขปัญหาการขาดสารอาหารและพัฒนาภาวะโภชนาการและสุขภาพของนักเรียนระยะยาวประกอบกับเป็นโรงเรียนต้นแบบการดำเนินงานโครงการจัดการเรียนการสอนตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงอยู่แล้วและโรงเรียนบ้านไร่นาดี มีปัจจัยหลายอย่าง เช่น บุคลากรผู้บริหารโรงเรียน ครูและบุคลากรมีความมุ่งมั่นพื้นที่ทำการเกษตรเพียงพอ มีแหล่งเรียนรู้ภูมิปัญญาท้องถิ่นด้านการเกษตรชุมชน โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพฯลฯ ที่จะช่วยสนับสนุนการดำเนินงานในโรงเรียนให้ต่อเนื่องและยั่งยืน และที่สำคัญ คือทุกคนมีความหวังที่จะให้นักเรียนมีสุขภาพแข็งแรงมีภาวะโภชนาการที่ดีได้รับประทานอาหารที่มีคุณภาพชุมชนร่วมผลิตอาหารและพึ่งพาตนเองได้ และมีคุณภาพชีวิตที่ดี วิธีการขยายผลจากการดำเนินโครงการ และชุมชน หรือผู้อื่นจะใช้ประโยชน์จากผลของโครงการนี้ 1. ประชาสัมพันธ์ ทางหอกระจายข่าวโรงเรียนและหมู่บ้านโรงเรียนบ้านไร่นาดีเป็นโรงเรียนศูนย์การเรียนรู้ต้นแบบเด็กไทยแก้มใสและมีศูนย์การเรียนรู้ด้านการเกษตร ให้โรงเรียนใกล้เคียง และชุมชนมาศึกษาดูงาน 2. ผู้บริหารโรงเรียนประชาสัมพันธ์กับผู้บริหารโรงเรียนใกล้เคียงเกี่ยวกับการดำเนินงานโครงการ 3. จัดทำแผ่นพับประชาสัมพันธ์ ศูนย์การเรียนรู้ต่างๆ ในโรงเรียน 4. ขยายผลไปสู่ชุมชน โดยให้เมล็ดพันธุ์พืชไปปลูก หรือให้พันธุ์กบพันธุ์ปลาพันธุ์ไก่ แก่นักเรียนที่สนใจไปเลี้ยงที่บ้าน โดยมีผู้ปกครองสนับสนุน