ศูนย์เรียนรู้เด็กไทยแก้มใส

โครงการเด็กไทยแก้มใสถวายเจ้าฟ้านักโภชนาการ เกิดจากความร่วมมือระหว่างกระทรวงสาธารณสุข กระทรวงศึกษาธิการ ร่วมกับหน่วยงานภาคี ได้แก่ กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ สมาคมโภชนาการแห่งประเทศไทยในพระราชูปถัมภ์ กรุงเทพมหานคร และ กระทรวงมหาดไทย ภายใต้การสนับสนุนจากสำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) โดยมีวัตถุประสงค์ เพื่อส่งเสริมและสนับสนุนโรงเรียนในการน้อมนำแนวทางการดำเนินงานที่ประสบความสำเร็จ การบริหารจัดการอาหารและโภชนาการในโรงเรียนอย่างครบวงจรของโครงการตามพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารีไปปฏิบัติในการพัฒนาด้านเกษตร อาหาร โภชนาการและสุขภาพเด็กในโรงเรียน โดยน้อมนำกรอบแนวคิดและองค์ประกอบของการพัฒนาจากบทเรียนโรงเรียนในโครงการพระราชดำริใน 8 องค์ประกอบคือ 1) การเกษตรในโรงเรียน 2) สหกรณ์นักเรียน 3) การจัดการบริหารของโรงเรียน 4) การติดตามภาวะโภชนาการ 5) การพัฒนาสุขนิสัยของนักเรียน 6) การพัฒนาอนามัยสิ่งแวดล้อมของโรงเรียนให้ถูกสุขลักษณะ 7) การจัดบริการสุขภาพ และ8) การจัดการเรียนรู้ : เกษตร โภชนาการ และสุขภาพอนามัย โดยมีเป้าหมายเพื่อให้เด็กนักเรียนเกิดคุณลักษณสำคัญใน 4 ประการตามแนวพระราชดำริ คือ มีพุทธศึกษา จริยศึกษา หัตถศึกษาและ จริยศึกษา มีภาวะโภชนาการดี สุขภาพแข็งแรง ไปพร้อมๆ กับการพัฒนาทักษะที่จำเป็นและคุณลักษณะที่เอื้อต่อการมีสุขภาวะ และคุณภาพชีวิตที่ดี ซึ่งเป็นการพัฒนาที่มีเด็กเป็นศูนย์กลาง โดยเน้นให้เด็กนักเรียนได้เรียนรู้จากการลงมือปฏิบัติจริงด้วยตนเอง (Learning by doing) เพื่อกระตุ้นให้เกิดการเรียนรู้ พัฒนาทักษะและคุณลักษณะที่เหมาะสม สามารถนำไปใช้ได้ในชีวิตจริงและพึ่งตนเองได้ โดยโรงเรียนที่เข้าร่วมโครงการฯ ต้องมีการบริหารจัดการแผนงานอย่างเหมาะสม สอดคล้องกับความต้องการ บริบทของชุมชน และวัฒนธรรมประเพณี ซึ่งโครงการเด็กไทยแก้มใสถวายเจ้าฟ้านักโภชนาการในปีที่ 1 (พ.ศ.2557-2558) มีโรงเรียนเข้าร่วมโครงการทั้งสิ้น 544 โรงเรียนจากทั่วประเทศ
สถานการณ์ภาวะทุพโภชนาการของประเทศไทยจากรายงานการเฝ้าระวังภาวะโภชนาการนักเรียนอายุ 6-12 ปี จำนวน 1,492,089 คน ใน 76 จังหวัด ของกรมอนามัย ปี 2555 พบว่านักเรียนมีภาวะอ้วน ร้อยละ 12.5 เตี้ยร้อยละ 16.8 และระบุว่านักเรียนอายุ 6-12 ปี ที่มีส่วนสูงระดับดีและรูปร่างสมส่วน มีเพียง ร้อยละ 51.6 ซึ่งสอดคล้องกับการสำรวจข้อมูลพื้นฐานของสำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน (สพฐ.) ปี 2544พบว่า เด็กไทยสัดส่วนไม่ได้มาตรฐาน จำนวน 1.2ล้านคน จำแนกเป็นน้ำหนักต่ำกว่าเกณฑ์ จำนวน 223,288 คน น้ำหนักสูงกว่าเกณฑ์มาตรฐานจำนวน 590,087 คน และส่วนสูงต่ำกว่าเกณฑ์มาตรฐาน จำนวน 258,149 คนซึ่งจะส่งผลกระทบต่อระดับสติปัญญาและคุณภาพชีวิตของเด็กไทยหนึ่งในสาเหตุสำคัญคือ1) การพฤติกรรมการบริโภคไม่เหมาะสมตามวัย โดยเฉพาะการบริโภคผักน้อยกว่าปริมาณที่แนะนำ คือเฉลี่ยวันละ 60 กรัม (ปริมาณที่แนะนำวันละ 400 กรัม) กินขนมกรุบกรอบและเครื่องดื่มรสหวานจัดเกือบทุกวันหรือทุกวันสูงถึงร้อยละ 67.4 นอกจากนี้ยังพบว่าเด็กไทยในช่วงวัยประถมศึกษาจะได้รับน้ำตาลจากเครื่องดื่มเฉลี่ย 5-7 ช้อนชา/วัน และน้ำตาลจากขนมกรุบกรอบเฉลี่ย 3 ช้อนชา/วันซึ่งปริมาณรวมในการบริโภคน้ำตาลของเด็กมากถึง 10 ช้อนชา และ2) สภาพแวดล้อมที่ไม่เอื้อต่อสุขภาพผลกระทบของการได้รับสารอาหารไม่เพียงพอจะส่งผลให้เด็กมีการเจริญเติบโตและพัฒนาร่างกายและสติปัญญาที่ช้าไม่เป็นไปตามศักยภาพที่ควรจะเป็น จากสถานการณ์ดังกล่าว โรงเรียนบ้านลำแดงจึงได้เข้าร่วมโครงการเด็กไทยแก้มใสถวายเจ้าฟ้านักโภชนาการ ปีที่ 1 เพื่อน้อมนำแนวทางการดำเนินงานที่ประสบความสำเร็จ จากการบริหารจัดการอาหารและโภชนาการในโรงเรียนอย่างครบวงจรของโครงการตามพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารีมาปฏิบัติในการพัฒนาโรงเรียน เพื่อให้เด็กนักเรียน มีภาวะโภชนาการดี สุขภาพแข็งแรง ไปพร้อมๆ กับการพัฒนาทักษะที่จำเป็นและคุณลักษณะที่เอื้อต่อการมีสุขภาวะ และคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้นซึ่งในปีที่ 1 ได้ดำเนินการดังต่อไปนี้

จากการประเมินผลการดำเนินงานตามกิจกรรม/โครงการของคณะกรรมการและผู้เกี่ยวข้องพบว่า

ผลที่เกิดขึ้นนักเรียนส่วนใหญ่มีสุขภาพกาย สุขนิสัยที่ดีขึ้นนักเรียนรู้จักดูแลสุขภาพร่างกายโดยมีสุขภาพปากและฟันดีขึ้นจากเดิมอย่างเห็นได้ชัดมีการออกกำลังกายตามความถนัดและความสนใจทุกเช้าและเย็นกีฬาที่เป็นที่ชื่นชอบของนักเรียนคือฟุตบอลบาสเก็ตบอล ปิงปอง กระโดดเชือกและเปตองนอกจากนี้นักเรียนยังมีหลักเกณฑ์ในการพิจารณาเลือกบริโภคดีขึ้นกว่าเดิม
นักเรียนทุกคนได้รับการตรวจสุขภาพประจำปีอย่างน้อย 1ครั้ง/ปีโดยเจ้าหน้าที่จากสถานีอนามัยตำบลหันตะเภากระทรวงสาธารณสุข นักเรียนร้อยละ 85มีสุขนิสัยที่ดี และรักการออกกำลังกายโดยเล่นกีฬาตามที่ชอบและถนัดอย่างสม่ำเสมอสัปดาห์ละ2-3ครั้งและในจำนวนนี้มีนักเรียนบางส่วน(ประมาณ ร้อยละ 25 )ออกกำลังกายโดยการวิ่งทุกเช้า และเย็น เป็นเวลาวันละ 30นาทีเป็นประจำ นักเรียนร้อยละ 62มีหลักเกณฑ์ในการพิจารณาเลือกรับ-บริโภคสิ่งของได้อย่างเหมาะสม ผู้รับผิดชอบงาน-กิจกรรม มีประสบการณ์และเกิดการเรียนรู้มีทักษะในการบริหารจัดการมากยิ่งขึ้น นักเรียนร้อยละ 12 ที่มีภาวะเริ่มอ้วนและอ้วน(นักเรียนที่มีน้ำหนักต่อส่วนสูงเกินเกณฑ์มาตรฐาน : มากกว่าหรือเท่ากับ +2 S.D ขึ้นไป)ซึ่งลดลงร้อยละ 2 จากสถานการณ์เดิมของโรงเรียน นักเรียนร้อยละ 9.25 ที่มีภาวะผอม (นักเรียนที่มีน้ำหนักต่อส่วนสูงเกินเกณฑ์มาตรฐาน : มากกว่าหรือเท่ากับ +2 S.D ขึ้นไป)ซึ่งลดลงร้อยละ 3.01 จากสถานการณ์เดิมของโรงเรียน นักเรียนร้อยละ 1.25 ที่มีภาวะเตี้ย (นักเรียนที่มีน้ำหนักต่อส่วนสูงเกินเกณฑ์มาตรฐาน : มากกว่าหรือเท่ากับ +2 S.D ขึ้นไป) ซึ่งลดลงร้อยละ 2.50 จากสถานการณ์เดิมของโรงเรียน นักเรียนร้อยละ 79 ที่มีส่วนสูงระดับดีและสมส่วนซึ่งสูงขึ้นร้อยละ 4 จากสถานการณ์เดิมของโรงเรียน นักเรียนร้อยละ 18.70 ที่เป็นโรคฟันผุ ซึ่งลดลงร้อยละ 1.30 จากสถานการณ์เดิมของโรงเรียน นักเรียนร้อยละ 79 ที่ไม่เป็นเหา ซึ่งสูงขึ้นร้อยละ 71 จากสถานการณ์เดิมของโรงเรียน นักเรียนร้อยละ 90 ที่ตรวจพบความผิดปกติของสายตาและการได้ยินได้รับการดูแลส่งต่อรักษา ซึ่งสูงขึ้นร้อยละ 5 จากสถานการณ์เดิมของโรงเรียน นักเรียนร้อยละ 64 ที่มีสุขนิสัยที่พึงประสงค์ ซึ่งสูงขึ้นร้อยละ 14 จากสถานการณ์เดิมของโรงเรียน นักเรียนร้อยละ 62.83 ที่มีความรู้ด้านเกษตร สหกรณ์ โภชนาการและสุขภาพระดับดีขึ้นไป ซึ่งสูงขึ้นร้อยละ 2.83 จากสถานการณ์เดิมของโรงเรียน

โรงเรียนบ้านลำแดง จะดำเนินการโดยน้อมนำองค์ความรู้และรูปแบบที่ดีด้านการจัดการอาหาร โภชนาการ และสุขภาพนักเรียนอย่างครบวงจรสู่การปฏิบัติในโรงเรียนและชุมชนให้ครอบคลุมทั้ง 8 องค์ประกอบที่เชื่อมโยงและหนุนเสริมกัน ได้แก่ 1) เกษตรในโรงเรียน 2) สหกรณ์นักเรียน 3) การจัดบริการอาหาร 4) การติดตามภาวะโภชนาการและสมรรถภาพทางกาย 5) การพัฒนาสุขนิสัยนักเรียน 6) การพัฒนาอนามัยสิ่งแวดล้อมในโรงเรียน 7) การจัดบริการสุขภาพ และ การจัดการเรียนรู้แบบบูรณาการ เกษตร โภชนาการ และสุขภาพ โดยยึดหลักการดำเนินงาน 4 ประการ คือ 1) เด็กเป็นผู้ลงมือปฏิบัติด้วยตนเอง 2) โรงเรียนจะเป็นฐานของการพัฒนา 3) การมีส่วนร่วมของชุมชน และ 4) ความร่วมมือของหน่วยงานในการถ่ายทอดความรู้และเทคโนโลยีให้แก่ครูและชุมชน โดยมีเป้าหมายสูงสุดเพื่อพัฒนาให้เด็กมีคุณลักษณะใน 6 ประการ คือ 1) มีความรู้ด้านเกษตร สหกรณ์ อาหาร โภชนาการ และสุขภาพ 2) มีทักษะด้านเกษตร สหกรณ์ อาหาร โภชนาการ และสุขภาพ 3) มีพฤติกรรมสุขภาพที่พึงประสงค์เหมาะสมตามวัย 4) มีโภชนาการสมวัย สุขภาพดี 5) มีผลการเรียนดี และ 6) มีจิตสาธารณะในการดูแลด้านการส่งเสริมสุขภาพและอนามัยสิ่งแวดล้อม โดยมีการดำเนินการพัฒนาบูรณาการองค์ความรู้การพัฒนาด้านอาหาร โภชนาการ และสุขภาพนักเรียนอย่างครบวงจร ตามรอยพระยุคลบาทฯ อย่างต่อเนื่องจนกลายเป็นวิถีชีวิต และวัฒนธรรมของโรงเรียน กลมกลืนเป็นชีวิตของครูและนักเรียนอย่างเป็นธรรมชาติของโรงเรียน ดังนั้น โรงเรียนบ้านลำแดงจึงได้เสนอแผนการพัฒนาของโรงเรียนร่วมกับชุมชน เพื่อต่อยอดการดำเนินงานโครงการเด็กไทยแก้มใสจากปีที่1โดยมีปณิธานอย่างมุ่งมั่นในการเจริญรอยตามพระยุคลบาท สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ในการน้อมนำรูปแบบการบริหารจัดการที่ดีด้านอาหาร โภชนาการ และสุขภาพของนักเรียนอย่างครบวงจรมาปฏิบัติเพื่อพัฒนาโรงเรียนให้เป็นแหล่งเรียนรู้ของชุมชนต่อยอดให้เป็นศูนย์เรียนรู้ต้นแบบโรงเรียนเด็กไทยแก้มใสถวายเจ้าฟ้านักโภชนาการ เพื่อให้การแก้ไขปัญหาภาวะทุพโภชนาการและสุขภาพนักเรียนบรรลุผลสำเร็จตามเป้าหมายต่อเนื่องอย่างยั่งยืน ตามผลที่คาดหวังของโครงการ )

1. เด็กนักเรียนมีสุขภาพและพัฒนาการด้านร่างกายเติบโตสมวัย มีอารมณ์และสติปัญญาที่ดีขึ้น รวมทั้งมีทักษะเพื่อการดำรงชีวิตที่สามารถนำไปใช้ประโยชน์ได้ในชีวิตจริง
2. โรงเรียนมีรูปแบบลดปัญหาโภชนาการและสุขภาพของเด็กนักเรียนลงได้ มีความรู้และแนวทางในการจัดการเพื่อส่งเสริมสุขภาพและพัฒนาการของเด็กนักเรียนอย่างมีประสิทธิภาพ
3. พ่อแม่ผู้ปกครองและคนในชุมชนมีส่วนร่วมในกิจกรรมพัฒนาเด็กนักเรียนในด้านต่างๆ ช่วยสร้างเสริมความอบอุ่นและความเข้มแข็งให้กับครอบครัวและชุมชน ตลอดจนเกิดความยังยื่นในการดำเนินงาน
4. ชุมชนมีความตระหนักและตื่นตัวในการจัดการอาหาร โภชนาการ และสุขภาพของเด็กนักเรียน

7.3.1นักเรียนเจริญเติบโตมี - ภาวะเริ่มอ้วนไม่เกิน 10 % หรือลดลงจากสถานะการณ์เดิม ไม่น้อยกว่าร้อยละ 2 - ภาวะผอมไม่เกิน7 % หรือลดลงจากสถานะการณ์เดิม ไม่น้อยกว่าร้อยละ 2 - ภาวะเตี้ยไม่เกิน 7 %หรือลดลงจากสถานะการณ์เดิม ไม่น้อยกว่าร้อยละ 2 7.3.2 นักเรียนได้กินผัก-ผลไม้หลากหลายเพิ่มขึ้นในมื้อกลางวัน เฉลี่ย - ผักวันละประมาณ40-100 กรัม (อนุบาล 3 ช้อน (50 กรัม)) ประถม 4 ช้อน (70 กรัม) และมัธยม 5 ช้อน (90 กรัม)) - ผลไม้(อนุบาล ½ ส่วน ประถม 1 ส่วน) ต่อมื้อต่อคน 7.3.3 ระดับความสำเร็จของโรงเรียน ชุมชน ในการพัฒนาด้านการจัดการอาหาร โภชนาการ สุขภาพ อยู่ในระดับดีมาก

แนวทางในการพัฒนาโครงการศูนย์เรียนรู้ต้นแบบโรงเรียนเด็กไทยแก้มใสถวายเจ้าฟ้านักโภชนาการโรงเรียนบ้านลำแดง มีดังนี้ 1. การกำหนดนโยบายและแผนปฏิบัติการประจำปีที่นำไปสู่เป้าหมาย โดยการมีส่วนร่วมของบุคลากรและเครือข่าย รวมทั้งส่งเสริม สนับสนุนให้เกิดนำรูปแบบการจัดการที่ดีด้านอาหาร โภชนาการและสุขภาพนักเรียนอย่างครบวงจรสู่การปฏิบัติ ใน 8 องค์ประกอบ โดยมีผลการดำเนินงานอย่างเป็นรูปธรรม 2. ประสานงานกับเครือข่ายทุกฝ่ายที่เกี่ยวข้องกับการจัดการอาหาร โภชนาการ และสุขภาพ นักเรียนอย่างครบวงจร 3. จัดทำฐานข้อมูลด้านอาหาร โภชนาการ และสุขภาพที่ครอบคลุมตามมาตรฐานการเป็นโรงเรียนต้นแบบเด็กไทยแก้มใส รวมทั้งมีการนำข้อมูลไปใช้ประโยชน์ในการพัฒนางานและสื่อสารให้ผู้ที่เกี่ยวข้องทราบ 4. กำหนดนโยบายให้นักเรียน ครู ร่วมกันดำเนินงานเกษตร เพื่อโครงการอาหารกลางวันและการเรียนรู้ของนักเรียน โดยเปิดโอกาสให้เครือข่ายผู้ปกครอง แกนนำชุมชน เกษตรกรตำบล และภูมิปัญญาท้องถิ่น เข้ามามีส่วนร่วมดำเนินการเกษตรในโรงเรียน 5. จัดกิจกรรมสหกรณ์นักเรียนที่มีนักเรียนเป็นสมาชิก และดำเนินการโดยนักเรียน ในรูปแบบร้านค้า ส่งเสริมการผลิตและสหกรณ์ออมทรัพย์ 6. จัดกิจกรรมบริการอาหารนักเรียน โดยมีการจัดทำรายการอาหารหมุนเวียนอย่างน้อย 1 เดือน ที่สอดคล้องกับภาวะสุขภาพและผลผลิตทางการเกษตร ปศุสัตว์ และประมง ของโรงเรียนหรือชุมชน 7. มีการเฝ้าระวังและติดตามภาวะโภชนาการและสมรรถภาพทางกายนักเรียนทั้ง 3 ด้าน ได้แก่ การไหลเวียนโลหิต ความแข็งแรงของกล้ามเนื้อและอ่อนตัว มีการบันทึกข้อมูลอย่างต่อเนื่อง 8. มีกิจกรรมดำเนินการด้านพัฒนาสุขนิสัยและการส่งเสริมสุขภาพนักเรียนอย่างเป็นรูปธรรม 9. มีการพัฒนาอนามัยสิ่งแวดล้อมในโรงเรียนที่เหมาะสมและเพียงพอกับนักเรียนและบุคลากรในโรงเรียน และขยายผลสู่ชุมชน 10. มีการจัดกิจกรรมการให้บริการสุขภาพนักเรียนตามแนวทางที่กำหนด ภายใต้ความร่วมมือกับฝ่ายสาธารณสุขที่ดูแลโรงเรียนอย่างต่อเนื่อง และให้การดูแลช่วยเหลือเบื้องต้นอย่างเหมาะสม 11. จัดให้มีแผนการจัดการเรียนรู้แบบบูรณาการและกิจกรรมที่สอดคล้องกับโครงการเด็กไทยแก้มใส(เกษตร สหกรณ์ โภชนาการ) ครบทุกระดับชั้นในระดับประถมศึกษา 12. มีการวัดระดับความสำเร็จจากการดำเนินงานพัฒนาโครงการศูนย์เรียนรู้ต้นแบบโรงเรียนเด็กไทยแก้มใสถวายเจ้าฟ้านักโภชนาการโรงเรียนบ้านลำแดง ครอบคลุมทั้งผลผลิต ผลลัพธ์ และผลกระทบ จากการดำเนินงานของโรงเรียน 13. จัดระบบกำกับ ติดตาม และประเมินผล การพัฒนาโครงการศูนย์เรียนรู้ต้นแบบโรงเรียนเด็กไทยแก้มใสถวายเจ้าฟ้านักโภชนาการโรงเรียนตามแผนงานที่วางไว้ มีการสรุป รายงานผลการดำเนินการต่อผู้บริหารและผู้ที่เกี่ยวข้อง