ศูนย์เรียนรู้เด็กไทยแก้มใส

โครงการเด็กไทยแก้มใสถวายเจ้าฟ้านักโภชนาการ เกิดจากความร่วมมือระหว่างกระทรวงสาธารณสุข กระทรวงศึกษาธิการ ร่วมกับหน่วยงานภาคี ได้แก่ กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ สมาคมโภชนาการแห่งประเทศไทยในพระราชูปถัมภ์ กรุงเทพมหานคร และ กระทรวงมหาดไทย ภายใต้การสนับสนุนจากสำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) โดยมีวัตถุประสงค์ เพื่อส่งเสริมและสนับสนุนโรงเรียนในการน้อมนำแนวทางการดำเนินงานที่ประสบความสำเร็จ การบริหารจัดการอาหารและโภชนาการในโรงเรียนอย่างครบวงจรของโครงการตามพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารีไปปฏิบัติในการพัฒนาด้านเกษตร อาหาร โภชนาการและสุขภาพเด็กในโรงเรียน โดยน้อมนำกรอบแนวคิดและองค์ประกอบของการพัฒนาจากบทเรียนโรงเรียนในโครงการพระราชดำริใน 8 องค์ประกอบคือ 1) การเกษตรในโรงเรียน 2) สหกรณ์นักเรียน 3) การจัดการบริหารของโรงเรียน 4) การติดตามภาวะโภชนาการ 5) การพัฒนาสุขนิสัยของนักเรียน 6) การพัฒนาอนามัยสิ่งแวดล้อมของโรงเรียนให้ถูกสุขลักษณะ 7) การจัดบริการสุขภาพ และ8) การจัดการเรียนรู้ : เกษตร โภชนาการ และสุขภาพอนามัย โดยมีเป้าหมายเพื่อให้เด็กนักเรียนเกิดคุณลักษณสำคัญใน 4 ประการตามแนวพระราชดำริ คือ มีพุทธศึกษา จริยศึกษา หัตถศึกษาและ จริยศึกษา มีภาวะโภชนาการดี สุขภาพแข็งแรง ไปพร้อมๆ กับการพัฒนาทักษะที่จำเป็นและคุณลักษณะที่เอื้อต่อการมีสุขภาวะ และคุณภาพชีวิตที่ดี ซึ่งเป็นการพัฒนาที่มีเด็กเป็นศูนย์กลาง โดยเน้นให้เด็กนักเรียนได้เรียนรู้จากการลงมือปฏิบัติจริงด้วยตนเอง (Learning by doing) เพื่อกระตุ้นให้เกิดการเรียนรู้ พัฒนาทักษะและคุณลักษณะที่เหมาะสม สามารถนำไปใช้ได้ในชีวิตจริงและพึ่งตนเองได้ โดยโรงเรียนที่เข้าร่วมโครงการฯ ต้องมีการบริหารจัดการแผนงานอย่างเหมาะสม สอดคล้องกับความต้องการ บริบทของชุมชน และวัฒนธรรมประเพณี ซึ่งโครงการเด็กไทยแก้มใสถวายเจ้าฟ้านักโภชนาการในปีที่ 1 (พ.ศ.2557-2558) มีโรงเรียนเข้าร่วมโครงการทั้งสิ้น 544 โรงเรียนจากทั่วประเทศ
สถานการณ์ภาวะทุพโภชนาการของประเทศไทยจากรายงานการเฝ้าระวังภาวะโภชนาการนักเรียนอายุ 6-12 ปี จำนวน 1,492,089 คน ใน 76 จังหวัด ของกรมอนามัย ปี 2555 พบว่านักเรียนมีภาวะอ้วน ร้อยละ 12.5 เตี้ยร้อยละ 16.8 และระบุว่านักเรียนอายุ 6-12 ปี ที่มีส่วนสูงระดับดีและรูปร่างสมส่วน มีเพียง ร้อยละ 51.6 ซึ่งสอดคล้องกับการสำรวจข้อมูลพื้นฐานของสำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน (สพฐ.) ปี 2544พบว่า เด็กไทยสัดส่วนไม่ได้มาตรฐาน จำนวน 1.2ล้านคน จำแนกเป็นน้ำหนักต่ำกว่าเกณฑ์ จำนวน 223,288 คน น้ำหนักสูงกว่าเกณฑ์มาตรฐานจำนวน 590,087 คน และส่วนสูงต่ำกว่าเกณฑ์มาตรฐาน จำนวน 258,149 คนซึ่งจะส่งผลกระทบต่อระดับสติปัญญาและคุณภาพชีวิตของเด็กไทยหนึ่งในสาเหตุสำคัญคือ1) การพฤติกรรมการบริโภคไม่เหมาะสมตามวัย โดยเฉพาะการบริโภคผักน้อยกว่าปริมาณที่แนะนำ คือเฉลี่ยวันละ 60 กรัม (ปริมาณที่แนะนำวันละ 400 กรัม) กินขนมกรุบกรอบและเครื่องดื่มรสหวานจัดเกือบทุกวันหรือทุกวันสูงถึงร้อยละ 67.4 นอกจากนี้ยังพบว่าเด็กไทยในช่วงวัยประถมศึกษาจะได้รับน้ำตาลจากเครื่องดื่มเฉลี่ย 5-7 ช้อนชา/วัน และน้ำตาลจากขนมกรุบกรอบเฉลี่ย 3 ช้อนชา/วันซึ่งปริมาณรวมในการบริโภคน้ำตาลของเด็กมากถึง 10 ช้อนชา และ2) สภาพแวดล้อมที่ไม่เอื้อต่อสุขภาพผลกระทบของการได้รับสารอาหารไม่เพียงพอจะส่งผลให้เด็กมีการเจริญเติบโตและพัฒนาร่างกายและสติปัญญาที่ช้าไม่เป็นไปตามศักยภาพที่ควรจะเป็น จากสถานการณ์ดังกล่าว โรงเรียนบ้านโคกกลางจึงได้เข้าร่วมโครงการเด็กไทยแก้มใสถวายเจ้าฟ้านักโภชนาการ ปีที่ 1 เพื่อน้อมนำแนวทางการดำเนินงานที่ประสบความสำเร็จ จากการบริหารจัดการอาหารและโภชนาการในโรงเรียนอย่างครบวงจรของโครงการตามพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารีมาปฏิบัติในการพัฒนาโรงเรียน เพื่อให้เด็กนักเรียน มีภาวะโภชนาการดี สุขภาพแข็งแรง ไปพร้อมๆ กับการพัฒนาทักษะที่จำเป็นและคุณลักษณะที่เอื้อต่อการมีสุขภาวะ และคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น

อธิบายกรอบแนวคิดหลักของโรงเรียนที่จะประยุกต์ใช้ดังนี้ หลักการสำคัญในการดำเนินงานของโรงเรียนบ้านโคกกลาง คือ เด็กหรือตัวผู้เรียนเป็นผู้ลงมือปฏิบัติด้วยตนเอง (learning by doing) โดยสถานศึกษาเป็นฐานของการพัฒนา ชุมชนและหน่วยงานในการถ่ายทอดความรู้และเทคโนโลยีให้แก่ครูและชุมชนเพื่อให้ชุมชนรู้สึกเป็นเจ้าของโรงเรียน มีความภาคภูมิใจเป็นวิธีการที่จะสร้างความเข้มแข็งให้กับชุมชนอีกทางหนึ่ง สุดท้ายชุมชนก็จะพึ่งตนเองได้ แล้วก็จะนำไปสู่คุณภาพชีวิตที่ดีของทั้งชุมชน โดยให้เด็กเป็นคนลงมือปฏิบัติครูไม่ได้เป็นคนทำแต่เป็นคนสอนนักเรียนจัดกระบวนการเรียนการสอนให้เกิดขึ้นแล้วนักเรียนเป็นคนทำ เมื่อนักเรียนลงมือทำจะเกิดการเรียนรู้และที่สำคัญที่สุดก็คือชุมชนเข้ามาร่วม เพราะว่าสุดท้ายจะยั่งยืนได้ชุมชนต้องเป็นคนดูแลและเข้ามามีส่วนร่วมในทุกกิจกรรมในโรงเรียน การพัฒนาอาหารโภชนาการและสุขภาพอนามัยเด็กในโรงเรียน ตามรอยพระยุคลบาทฯ ภายใต้โครงการเด็กไทยแก้มใสประกอบด้วย แนวปฏิบัติ ๘ องค์ประกอบดังนี้

1. เกษตรในโรงเรียน โรงเรียนบ้านโคกกลางเข้าใจหลักการและแนวคิดของเกษตรผสมผสาน จึงนำไปประยุกต์ใช้กับบริบทของ โรงเรียนและชุมชนโดยมีเป้าหมายการผลิตเพื่ออาหารกลางวันและการเรียนรู้พัฒนาเด็กนักเรียนให้มีความรู้ ทักษะ และตระหนักถึงความสำคัญของการเกษตรแบบผสมผสานที่เป็นมิตรกับผู้บริโภคและสิ่งแวดล้อม รูปแบบการเกษตรของโรงเรียนบ้านโคกกลางเป็นการทำเกษตรแบบผสมผสาน (Integrated Farming System) มีการปลูกพืชผักหลากหลายชนิด เช่น ผักสวนครัว พืชผักอายุสั้น พืชผักยืนต้น ผลไม้ เป็นต้น สามารถให้ผลผลิตได้หลากหลายชนิดอย่างต่อเนื่องเป็นประจำมีการจัดทำน้ำหมักชีวภาพ เป็นกิจกรรมที่ลงมือปฏิบัติโดยนักเรียน ครู ผู้ปกครอง ชุมชน วิทยากร จากภูมิปัญญาท้องถิ่น หน่วยงานภายนอกให้การสนับสนุน ช่วยเหลือและพัฒนาในด้านต่าง ๆ มีการบูรณาการความรู้ด้านการเกษตร ทั้ง ๘ กลุ่มสาระนักเรียนได้ลงมือปฏิบัติจริงมีทักษะชีวิต และได้รับความรู้มีการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมที่เหมาะสมในการบริโภคสามารถนำความรู้และทักษะที่ได้ไปประยุกต์ใช้ในชีวิตประจำวันได้
2. สหกรณ์นักเรียน โรงเรียนบ้านโคกกลาง มีรูปแบบการดำเนินงานสหกรณ์ในรูปแบบสหกรณ์ร้านค้า มีนักเรียนเป็นสมาชิกสหกรณ์ไม่น้อยกว่าร้อยละ๘๐มีแกนนำนักเรียนดำเนินการกิจกรรมสหกรณ์และการจัดทำบัญชีการค้าขาย ในทุกกิจกรรมมีการขายอุปกรณ์ เครื่องเขียน และอื่นๆในราคาที่ถูกกว่าท้องตลาดให้แก่สมาชิกมีกิจกรรมส่งเสริมการเกษตร โดยรับซื้อผลผลิตจากกิจกรรมการเกษตรในโรงเรียน ผลผลิตจากแปลงเกษตร และนำมาขายให้กับกิจกรรมอาหารกลางวันนักเรียนได้ฝึกการค้าขายการจัดทำบัญชีรายรับ รายจ่ายมีนักเรียนแกนนำให้ความรู้เกี่ยวกับหลักการทำงานของสหกรณ์
3. การจัดบริการอาหาร
   โรงเรียนบ้านโคกกลาง มีการจัดอาหารมื้อหลักทุกมื้อ และ นม ๑ มื้อ และมีผลไม้ การจัดอาหารมื้อเช้าให้แก่นักเรียนที่ไม่ได้รับประทานอาหารเช้ามาจากบ้านและนักเรียนที่มีภาวะทุพโภชนาการผอม นอกจากนี้ ทางโรงเรียนยังมีพื้นที่การประกอบอาหารเป็นสัดส่วน และมีการดูแล ถูกต้องตามหลักสุขาภิบาลอาหารมีสถานที่ล้างจานมีระบบบำบัดเศษอาหาร บ่อขจัดไขมันงดจำหน่ายเครื่องดื่ม น้ำอัดลม หรือขนมขบเคี้ยว ทั้งในโรงเรียนและบริเวณรอบรั้วโรงเรียน มีการนำผลผลิตทางการเกษตรมาเป็นวัตถุดิบในการประกอบอาหารกลางวันสำหรับนักเรียน เน้นวัตถุดิบที่ปลอดสารเคมี มีการบูรณาการ การจัดการเรียนการสอนในกลุ่มสาระต่าง ๆ โดยใช้ชุดเรียนรู้กลางเพื่อส่งเสริมและให้นักเรียนมีความรู้ ในเรื่องของโภชนาการ และสามารถนำไปปฏิบัติในชีวิตประจำวันได้
4. การติดตามภาวะโภชนาการ สมรรถภาพทางกายและสุขภาพนักเรียน โรงเรียนจัดทำแนวทางในการแก้ไขปัญหานักเรียนที่มีภาวะทุพโภชนาการตามสภาพปัญหาที่เกิดขึ้น โดยหลักการแล้วครูจะให้คำแนะนำในการดูแลตนเองแก่เด็ก และการส่งเสริมให้เด็กได้ทานอาหารที่มีคุณค่าเพิ่มเติมในกรณีขาดอาหาร หรือ ส่งเสริมให้ทานผักผลไม้ เพิ่มขึ้น จัดโปรแกรมออกกำลังกายในกรณีเด็กอ้วนมีการทดสอบสมรรถภาพนักเรียนนักเรียนได้รับการตรวจร่างกายและชั่งน้ำหนักมีการรับประทานยาเม็ดเสริมธาตุเหล็ก
5. การพัฒนาสุขนิสัยและการส่งเสริมสุขภาพอนามัยนักเรียน การฝึกเพื่อพัฒนาสุขนิสัยนักเรียน เป็นกิจกรรมที่ทางโรงเรียนบ้านโคกกลางได้ทำเป็นประจำสม่ำเสมอ
   แนวทางในการจัดกิจกรรม ครอบคลุม ๓ เรื่อง คือ สุขบัญญัติแห่งชาติ ๑๐ ประการ การดูแลสุขภาพช่องปาก และพัฒนาการทางเพศ โดยเน้นให้ครูทุกคนมีส่วนร่วมในการทำกิจกรรม กิจกรรมที่โรงเรียนปฏิบัติ เช่น การล้างมือ การใช้ช้อนรับประทานอาหาร การดูแลความสะอาดเล็บ ผม เสื้อผ้า การแปรงฟัน การฝึกมารยาท เป็นต้น และจัดทำข้อปฏิบัติไว้ก่อนรับประทานอาหาร และมอบหมายให้เด็กนักเรียนในชั้นที่โตกว่าเป็นผู้ช่วยดูแลชั้นเด็กเล็ก นักเรียนสร้างสุขนิสัยที่ดีด้วยตนเอง ให้ติดเป็นนิสัยถาวรไปตลอดช่วงชีวิต มีการจัดทำแผนกิจกรรม การพัฒนาสุขนิสัยและการส่งเสริมสุขภาพนักเรียนที่ครอบคลุมสุขนิสัยในด้านต่างๆนักเรียนมีการปฏิบัติตามแผนกิจกรรมที่วางไว้ครอบคลุมทุกกิจกรรม นักเรียนแกนนำสามารถจัดกิจกรรมพัฒนาสุขนิสัยและติดตามประเมินผลด้วยตนเอง โรงเรียนมีการติดตามและประเมินผลสุขนิสัยนักเรียน นอกจากนี้ทางโรงเรียนมีการจัดกิจกรรมชมรมเพื่อส่งเสริมการดูแลสุขภาพตนเองและสภาพแวดล้อม ได้แก่ ชมรมฟันสวย ยิ้มใสชมรมแอโรบิคชมรมสุขาน่าใช้ชมรมเฝ้าระวังสุขภาพน้ำดื่มชมรมใส่ใจวัยใสและชมรมอาหารปลอดภัยปลอดโรค จัดบูรณาการการเรียนการสอนสุขบัญญัติแห่งชาติกับกลุ่มสาระการเรียนรู้ต่าง ๆ ที่ส่งผลให้นักเรียนมีสุขภาพร่างกาย จิตใจ อารมณ์ที่ดี โดยทุกกิจกรรมเน้นหลักการมีส่วนร่วมของครูนักเรียนผู้ปกครอง และชุมชน
6. การพัฒนาอนามัยสิ่งแวดล้อมในโรงเรียน โรงเรียนดำเนินการส่งเสริมให้มีอนามัยสิ่งแวดล้อมของโรงเรียนที่ถูกสุขลักษณะ เช่น การจัดทำห้องน้ำ ห้องส้วม ที่ล้างมือ ที่กำจัดขยะ บ่อบำบัดน้ำเสีย ให้เพียงพอ ปรับปรุงอาคาร สถานที่ต่างๆ ให้มีความปลอดภัย มีแสงสว่างเพียงพอโดยในการดำเนินงานโรงเรียนมีครูเวรรับผิดชอบในการให้ความรู้และกำกับให้เด็กนักเรียนทำความสะอาดที่ถูกวิธี มีการจัดแบ่งเด็กเป็นกลุ่มๆ เพื่อรับผิดชอบแต่ละกิจกรรม ในการดูแลความสะอาดในโรงเรียน ทางโรงเรียนมีการดำเนินการจัดกิจกรรมชมรม ในการดูแลอนามัยสิ่งแวดล้อม เช่น ชมรมสุขาน่าใช้ชมรมเฝ้าระวังคุณภาพน้ำดื่มน้ำใช้จัดทำโครงการแยกขยะนักเรียนรู้จักหลักการแยกขยะที่ถูกต้องโดยภาพรวม โรงเรียนมีสภาพแวดล้อม บรรยากาศดี สะอาดเอื้อต่อการเรียนรู้ และส่งผลดีต่อสุขภาพนักเรียน
7. การจัดบริการสุขภาพ โรงเรียนบ้านโคกกลางเห็นความสำคัญของการดูแลสุขภาพมีการตรวจสุขภาพนักเรียนโดยเจ้าหน้าที่จากโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลบ้านบางเหรียงโรงพยาบาลประจำอำเภอมีระบบดูแลช่วยเหลือนักเรียนมีการเก็บข้อมูลทางด้านสุขภาพนักเรียนอย่างเป็นระบบนักเรียนไม่มีโรคที่รุนแรงหรือเกิดอุบัติเหตุทางโรงเรียนมีความพร้อมในการที่จะดูแลนักเรียนกลุ่มเสี่ยงหรือที่มีปัญหาสุขภาพทุกคนให้ได้รับความช่วยเหลือแก้ไขเบื้องต้นอย่างเหมาะสมกิจกรรมที่ดำเนินการ เช่น การปฐมพยาบาลเบื้องต้น การจัดห้องพยาบาล การกำจัดเหาด้วยใบยอเป็นต้น และจัดกิจกรรมเพื่อพัฒนานักเรียนแกนนำให้รับผิดชอบการบริการสุขภาพร่วมด้วย นอกจากนี้นักเรียนได้รับการแปรงฟันหลังอาหารทุกวันนักเรียนแกนนำได้รับการอบรมจากบุคลากรทางทันตสาธารณสุขเรื่องการสังเกตและการตรวจฟันด้วยตัวเองนักเรียนชั้นประถมศึกษาปีที่ ๕ และประถมศึกษาปีที่ ๖ ตรวจสุขภาพด้วยตนเอง
8. การจัดการเรียนรู้แบบบูรณาการด้านเกษตรโภชนาการ และสุขภาพ จากการดำเนินงาน ในทั้ง ๗ องค์ประกอบที่ผ่านมาทุกกิจกรรม โรงเรียนได้เน้นให้นักเรียนได้มีการเรียนรู้ในทุกองค์ประกอบ ในรูปแบบการบูรณาการการเรียนรู้ ทั้ง ๘ กลุ่มสาระการเรียนรู้ การจัดกิจกรรมการเรียนรู้แบบบูรณาการ มีทั้งการจัดทำตารางเวลาให้เด็กได้ฝึกปฏิบัติจริงในแต่ละกิจกรรมที่โรงเรียนดำเนินการอยู่แล้ว ผสมผสานกับการบูรณาการเข้าสู่หลักสูตรการเรียนการสอนของโรงเรียนในแต่ละกลุ่มสาระตามความเหมาะสม โดยได้จัดทำแผนบูรณาการของโรงเรียน หน่วยการเรียนรู้ “โภชนาการดี สุขภาพดีผลการเรียนดี กับมะเขือเพื่อนรัก” ที่นำเอาประสบการณ์จริงที่นักเรียนได้ปฏิบัติด้วยตนเองเช่น การปลูกมะเขือ นักเรียนได้เรียนรู้ชีวิตและเรื่องราวต่าง ๆ ของมะเขือ และความรู้ที่นักเรียนได้รับสามารถเชื่อมโยงเป็นความรู้ไปยังสาระวิชาต่าง ๆ ส่งผลให้นักเรียนมีความรู้ ความเข้าใจทัศนคติ ทักษะ และลักษณะนิสัยที่ดีในเรื่องของเกษตรยั่งยืน อาหาร โภชนาการและสุขภาพอนามัย
   

นอกจากนี้ โรงเรียนบ้านโคกกลาง ได้นำชุดเรียนรู้กลาง โภชนาการสมวัยฯมาใช้บูรณาการสอดแทรกในกลุ่มสาระการเรียนรู้ต่าง ๆ ส่งผลให้นักเรียนมีคุณลักษณะตรงตามแนวพระราชดำริของสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา สยามบรมราชกุมารี การดำเนินงานโครงการเด็กไทยแก้มใสของโรงเรียนบ้านโคกกลาง มุ่งเน้นให้นักเรียนได้ลงมือปฏิบัติกิจกรรมต่าง ๆ ด้วยตนเอง ให้นักเรียนมีทักษะชีวิตนักเรียนได้ปฏิบัติอย่างต่อเนื่องทุกกิจกรรมที่นักเรียนปฏิบัตินักเรียนได้เรียนรู้ ไปพร้อมกับครูและปลูกฝังให้ปฏิบัติเป็นวิถีชีวิตของครูและนักเรียนโรงเรียนบ้านโคกกลาง

1. นักเรียนมีสุขภาพและพัฒนาการด้านร่างกายเติบโตสมวัย มีอารมณ์และสติปัญญาที่ดีขึ้น รวมทั้งมีทักษะเพื่อการดำรงชีวิตที่สามารถนาไปใช้ประโยชน์ได้ในชีวิตจริง
   
2. นักเรียนมีภาวะทุพโภชนาการลดลง
   
3. พ่อแม่ผู้ปกครองและคนในชุมชนมีส่วนร่วมในกิจกรรมการพัฒนาเด็กนักเรียนในด้านต่างๆ ช่วยสร้างเสริมความอบอุ่นและความเข้มแข็งให้กับครอบครัวและชุมชน ตลอดจนเกิดความยั่งยืนในการดาเนินงาน

1. นักเรียนเจริญเติบโตมี
   • ภาวะเริ่มอ้วน ไม่เกิน 7% (ดูน้ำหนักตามเกณฑ์ส่วนสูง)
   • ภาวะค่อนข้างผอมและผอมไม่เกิน 7% (ดูน้ำหนักตามเกณฑ์ส่วนสูง)
   • ภาวะค่อนข้างเตี้ย และเตี้ยไม่เกิน 7% (ดูส่วนสูงตามเกณฑ์อายุ)
2. นักเรียนได้กินผัก-ผลไม้หลากหลายเพิ่มขึ้นในมื้อกลางวัน เฉลี่ย
   • ผักวันละประมาณ40-100 กรัม (อนุบาล 3 ช้อน (50 กรัม)) ประถม 4 ช้อน (70 กรัม) และมัธยม 5 ช้อน (90 กรัม))
   • ผลไม้(อนุบาล ½ ส่วน ประถม 1 ส่วน) ต่อมื้อต่อคน 7.3.3 ระดับความสำเร็จของโรงเรียน ชุมชน ในการพัฒนาด้านการจัดการอาหาร โภชนาการ สุขภาพ อยู่ในระดับดีมาก

โรงเรียนบ้านโคกกลางมีวิธีการขยายผลโดยการเป็นศูนย์ต้นแบบ การจัดประชุมเชิงปฏิบัติการงานโครงการเด็กไทยแก้มใสเพื่อขยายผลการดำเนินกิจกรรม แก่โรงเรียน ชุมชน หน่วยงาน ใกล้เคียง หรือสนใจ โดยการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ การสร้างเครือข่าย ขยายเครือข่าย ไปยังโรงเรียน หรือชุมชนใกล้เคียง การเผยแพร่ประชาสัมพันธ์ สื่อสิ่งพิมพ์ วิทยุ การจัดแสดงนิทรรศการ เพื่อขยายผลการดำเนินงานที่เป็นประโยชน์ ต่อผู้สนใจ ชุมชน นำไปใช้ในการพัฒนาสุขภาพ สุขนิสัย อาหาร โภชนาการ อนามัยและสิ่งแวดล้อมที่ดี และการจัดการเรียนรู้ ตลอดจนการนำไปใช้ประโยชน์ในชีวิตประจำวัน