ศูนย์เรียนรู้เด็กไทยแก้มใส

โครงการเด็กไทยแก้มใสถวายเจ้าฟ้านักโภชนาการ เกิดจากความร่วมมือระหว่างกระทรวงสาธารณสุข กระทรวงศึกษาธิการ ร่วมกับหน่วยงานภาคี ได้แก่ กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ สมาคมโภชนาการแห่งประเทศไทยในพระราชูปถัมภ์ กรุงเทพมหานคร และ กระทรวงมหาดไทย ภายใต้การสนับสนุนจากสำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) โดยมีวัตถุประสงค์ เพื่อส่งเสริมและสนับสนุนโรงเรียนในการน้อมนำแนวทางการดำเนินงานที่ประสบความสำเร็จ การบริหารจัดการอาหารและโภชนาการในโรงเรียนอย่างครบวงจรของโครงการตามพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารีไปปฏิบัติในการพัฒนาด้านเกษตร อาหาร โภชนาการและสุขภาพเด็กในโรงเรียน โดยน้อมนำกรอบแนวคิดและองค์ประกอบของการพัฒนาจากบทเรียนโรงเรียนในโครงการพระราชดำริใน 8 องค์ประกอบคือ 1) การเกษตรในโรงเรียน 2) สหกรณ์นักเรียน 3) การจัดการบริหารของโรงเรียน 4) การติดตามภาวะโภชนาการ 5) การพัฒนาสุขนิสัยของนักเรียน 6) การพัฒนาอนามัยสิ่งแวดล้อมของโรงเรียนให้ถูกสุขลักษณะ 7) การจัดบริการสุขภาพ และ8) การจัดการเรียนรู้ : เกษตร โภชนาการ และสุขภาพอนามัย โดยมีเป้าหมายเพื่อให้เด็กนักเรียนเกิดคุณลักษณสำคัญใน 4 ประการตามแนวพระราชดำริ คือ มีพุทธศึกษา จริยศึกษา หัตถศึกษาและ จริยศึกษา มีภาวะโภชนาการดี สุขภาพแข็งแรง ไปพร้อมๆ กับการพัฒนาทักษะที่จำเป็นและคุณลักษณะที่เอื้อต่อการมีสุขภาวะ และคุณภาพชีวิตที่ดี ซึ่งเป็นการพัฒนาที่มีเด็กเป็นศูนย์กลาง โดยเน้นให้เด็กนักเรียนได้เรียนรู้จากการลงมือปฏิบัติจริงด้วยตนเอง (Learning by doing) เพื่อกระตุ้นให้เกิดการเรียนรู้ พัฒนาทักษะและคุณลักษณะที่เหมาะสม สามารถนำไปใช้ได้ในชีวิตจริงและพึ่งตนเองได้ โดยโรงเรียนที่เข้าร่วมโครงการฯ ต้องมีการบริหารจัดการแผนงานอย่างเหมาะสม สอดคล้องกับความต้องการ บริบทของชุมชน และวัฒนธรรมประเพณี ซึ่งโครงการเด็กไทยแก้มใสถวายเจ้าฟ้านักโภชนาการในปีที่ 1 (พ.ศ.2557-2558) มีโรงเรียนเข้าร่วมโครงการทั้งสิ้น 544 โรงเรียนจากทั่วประเทศ

สถานการณ์ภาวะทุพโภชนาการของประเทศไทยจากรายงานการเฝ้าระวังภาวะโภชนาการนักเรียนอายุ 6-12 ปี จำนวน 1,492,089 คน ใน 76 จังหวัด ของกรมอนามัย ปี 2555 พบว่านักเรียนมีภาวะอ้วน ร้อยละ 12.5 เตี้ยร้อยละ 16.8 และระบุว่านักเรียนอายุ 6-12 ปี ที่มีส่วนสูงระดับดีและรูปร่างสมส่วน มีเพียง ร้อยละ 51.6 ซึ่งสอดคล้องกับการสำรวจข้อมูลพื้นฐานของสำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน (สพฐ.) ปี 2544พบว่า เด็กไทยสัดส่วนไม่ได้มาตรฐาน จำนวน 1.2ล้านคน จำแนกเป็นน้ำหนักต่ำกว่าเกณฑ์ จำนวน 223,288 คน น้ำหนักสูงกว่าเกณฑ์มาตรฐานจำนวน 590,087 คน และส่วนสูงต่ำกว่าเกณฑ์มาตรฐาน จำนวน 258,149 คนซึ่งจะส่งผลกระทบต่อระดับสติปัญญาและคุณภาพชีวิตของเด็กไทยหนึ่งในสาเหตุสำคัญคือ1) การพฤติกรรมการบริโภคไม่เหมาะสมตามวัย โดยเฉพาะการบริโภคผักน้อยกว่าปริมาณที่แนะนำ คือเฉลี่ยวันละ 60 กรัม (ปริมาณที่แนะนำวันละ 400 กรัม) กินขนมกรุบกรอบและเครื่องดื่มรสหวานจัดเกือบทุกวันหรือทุกวันสูงถึงร้อยละ 67.4 นอกจากนี้ยังพบว่าเด็กไทยในช่วงวัยประถมศึกษาจะได้รับน้ำตาลจากเครื่องดื่มเฉลี่ย 5-7 ช้อนชา/วัน และน้ำตาลจากขนมกรุบกรอบเฉลี่ย 3 ช้อนชา/วันซึ่งปริมาณรวมในการบริโภคน้ำตาลของเด็กมากถึง 10 ช้อนชา และ2) สภาพแวดล้อมที่ไม่เอื้อต่อสุขภาพผลกระทบของการได้รับสารอาหารไม่เพียงพอจะส่งผลให้เด็กมีการเจริญเติบโตและพัฒนาร่างกายและสติปัญญาที่ช้าไม่เป็นไปตามศักยภาพที่ควรจะเป็น จากสถานการณ์ดังกล่าว โรงเรียนบ้านหนองขาม จึงได้เข้าร่วมโครงการเด็กไทยแก้มใสถวายเจ้าฟ้านักโภชนาการ ปีที่ 2 เพื่อน้อมนำแนวทางการดำเนินงานที่ประสบความสำเร็จ จากการบริหารจัดการอาหารและโภชนาการในโรงเรียนอย่างครบวงจรของโครงการตามพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารีมาปฏิบัติในการพัฒนาโรงเรียน เพื่อให้เด็กนักเรียน มีภาวะโภชนาการดี สุขภาพแข็งแรง ไปพร้อมๆ กับการพัฒนาทักษะที่จำเป็นและคุณลักษณะที่เอื้อต่อการมีสุขภาวะ และคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น

อธิบายกรอบแนวคิดหลักของโรงเรียนที่จะประยุกต์ใช้ดังนี้ สถานศึกษาและคณะกรรมการสถานศึกษาขั้นพื้นฐาน ร่วมประชุมวางแผนการดำเนินกิจกรรมทั้ง 8 กิจกรรม โดยแต่งตั้งผู้รับผิดชอบที่ชัดเจน ดังนี้

1. เกษตรในโรงเรียน มีการวางแผนปลูกพืช เลี้ยงไก่ การเพาะเห็ด การเลี้ยงปลา ให้มีปริมาณพอเหมาะทันกับการขายให้สหกรณ์นักเรียน
2. สหกรณ์นักเรียน รับผลผลิตจากเกษตรกรในโรงเรียน มีคณะกรรมการจัดทำบัญชีรับ – จ่าย มีการออมทรัพย์ของนักเรียน
3. การจัดการอาหาร ซื้ออาหารมาจากสหกรณ์ มีการประสานงานกับสหกรณ์นักเรียน และเกษตรในโรงเรียน โดยวางแผนผลิตอาหาร กลางวันด้วยกัน เพื่อให้มีวัตถุดิบป้อนโครงการอาหารกลางวัน
4. การติดตามภาวะโภชนาการ ให้นักเรียนแต่ละคนมีสมุดบันทึกสุขภาพ มีการตรวจสุขภาพกาย ชั่งน้ำหนัก วัดส่วนสูง แปลผลนำผลที่ได้มาพัฒนาสุขภาพนักเรียน
5. การพัฒนาสุขนิสัย โรงเรียนจัดกิจกรรมพัฒนาสุขนิสัยนักเรียน อบรมมารยาทในการรับประทานอาหาร การงดเว้นอาหารหวาน มัน เค็ม ขนมกรุบกรอบ และน้ำอัดลม มีการแปรงฟันหลังอาหารกลางวัน จัดกายบริหารตอนเช้า
6. การพัฒนาอนามัยและสิ่งแวดล้อมในโรงเรียน โรงเรียนจัดอาคารและบริเวณโรงเรียนให้สะอาด ปลอดภัย โรงอาหารสะอาดได้มาตรฐานสุขาภิบาลโรงอาหาร ห้องน้ำห้องส้วม มีความสะอาด พอเพียง และปลอดภัย
7. การจัดบริการสุขภาพนักเรียน จัดให้มีการตรวจสุขภาพตอนเช้า การตรวจหู ตรวจตา ตรวจฟัน ตรวจเหา
   รับวัคซีนป้องกันโรคตามเกณฑ์
8. การจัดการเรียนรู้แบบบูรณาการทั้งวิชาการ ในเรื่องการเกษตร โภชนาการ และสุขภาพ

ในการดำเนินงานทั้ง 8 กิจกรรมนี้ เน้นให้

1. นักเรียนเป็นผู้ลงมือทำเอง
2. สถานศึกษาเป็นฐานการพัฒนา
3. การมีส่วนร่วมของชุมชน
4. ขอความร่วมมือจากหน่วยงานเกษตรอำเภอ โรงพยาบาลเนินสง่า โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลตาเนิน รวมทั้งการขอรับงบประมาณจากหน่วยงานต่างๆ

ดังนั้น โรงเรียนบ้านหนองขาม จึงได้เสนอแผนการพัฒนาของโรงเรียนร่วมกับชุมชน เพื่อต่อยอดการดำเนินงานโครงการเด็กไทยแก้มใสจากปีที่1โดยมีปณิธานอย่างมุ่งมั่นในการเจริญรอยตามพระยุคลบาท สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ในการน้อมนำรูปแบบการบริหารจัดการที่ดีด้านอาหาร โภชนาการ และสุขภาพของนักเรียนอย่างครบวงจรมาปฏิบัติเพื่อพัฒนาโรงเรียนให้เป็นแหล่งเรียนรู้ของชุมชนต่อยอดให้เป็นศูนย์เรียนรู้ต้นแบบโรงเรียนเด็กไทยแก้มใสถวายเจ้าฟ้านักโภชนาการ เพื่อให้การแก้ไขปัญหาภาวะทุพโภชนาการและสุขภาพนักเรียนบรรลุผลสำเร็จตามเป้าหมายต่อเนื่องอย่างยั่งยืน ตามผลที่คาดหวังของโครงการ

สิ่งที่โรงเรียนมีความมุ่งมั่นที่จะพัฒนาให้เกิดผลสัมฤทธิ์ในการแก้ไขปัญหาทุพโภชนาการและสุขภาพนักเรียนให้เกิดความต่อเนื่องอย่างยั่งยืนเพื่อให้เป็นแหล่งเรียนรู้แก่โรงเรียนอื่นๆ โรงเรียนมีความเชื่อนักเรียนทุกคนสามารถพัฒนาได้ ดังนั้น โรงเรียนจึงได้จัดกระบวนการบริหารและการจัดการโรงเรียนในรูปแบบการพัฒนาทั้งโรงเรียน กล่าวคือ ดำเนินกิจกรรมทั้ง 8 กิจกรรมไปพร้อมๆกันอย่างสอดคล้องโดยมีกระบวนการจัดการเรียนการสอนวิชาการในห้องเรียนและภาคปฏิบัตินอกห้องเรียน และมีกระบวนการนิเทศ กำกับ ติดตาม อย่างใกล้ชิด มีการกำหนดปฏิทินดำเนินงาน

การดำเนินงานโครงการศูนย์การเรียนรู้โรงเรียนต้นแบบเด็กไทยแก้มใส ถวายเจ้าฟ้านักโภชนาการ

โรงเรียนบ้านหนองขาม ได้ดำเนินงานโครงการโดยใช้กระบวนการทำงานPDCA ดั้งนี้

1. การวางแผน ( PLAN = P )

   1. การแต่งตั้งคณะกรรมการดำเนินงานตามโครงการ
   2. การกำหนดเป็นนโยบายของสถานศึกษา
   3. การทำแผนปฏิบัติการประจำปี
   4. การประกาศนโยบาย ให้ครู นักเรียน ชุมชน หน่วยงานที่เกี่ยวข้องทราบ

2. การดำเนินงาน ( DO )

   1. ประชุมคณะทำงาน ศึกษากรอบ ภารกิจของงานตามโครงการ
   2. แต่งตั้งอนุกรรมการต่างๆ รับผิดชอบงาน
   3. การตรวจสอบ ปรับปรุง แก้ไข ( CHECK ) = C ) 1.มีการตรวจสอบการทำงานกับแผนดำเนินงาน ตรวจสอบข้อดี-ข้อเสียจุดเด่น –จุดด้อย ของ การดำเนินงาน
   4. หาแนวทางปรับปรุงแก้ไข

3. การดำเนินงานใหม่หลังการตรวจสอบ (ATC = A) ใช้วิธีการดำเนินใหม่ ที่เป็นทางเลือกที่ดีที่สุด เพื่อให้การดำเนินงานประสพผลสำเร็จ คือ จะต้องยึดหลักอิทธิบาท 4 กล่าวคือ

   1. ฉันทะ พัฒนาความพอใจเต็มใจที่จะทำ
   2. วิริยะ มีความเพียร
   3. จิตตะ เอาใจฝักใฝ่
   4. วิมังสา หมั่นไตร่ตรอง หาเหตุผล ปรับปรุง แก้ไขงานอยู่เสมอ

คติพจน์

"เราเรียนรู้ด้วยการฝึกหัด เราปฏิบัติเพื่อหวังการศึกษา หาเลี้ยงชีพเพื่อชีวิตพัฒนา ใช้วิชาบริการงานสังคม"

1. นักเรียนมีความรู้และทักษะด้านการเกษตร สหกรณ์ อาหาร โภชนาการและสุขภาพ
2. นักเรียนมีพฤติกรรมสุขภาพที่พึงประสงค์เหมาะสมตามวัย
3. นักเรียนมีโภชนาการสมวัย
4. นักเรียนมีผลการเรียนดี
5. นักเรียนมีจิตสาธารณะในการดูแลด้านการส่งเสริมสุขภาพ และอนามัยสิ่งแวดล้อม

1. นักเรียนเจริญเติบโตสมวัย โดยมี - ภาวะเริ่มอ้วน และอ้วน ไม่เกิน 7 % - ภาวะค่อนข้างผอมและผอมไม่เกิน 7 % - ภาวะค่อนข้างเตี้ย และเตี้ยไม่เกิน 6 % 2. นักเรียนได้กินผัก-ผลไม้หลากหลายเพิ่มขึ้น ในมื้อกลางวัน เฉลี่ย ผักวันละ ประมาณ 40-100 กรัม(อนุบาล 3 ช้อน(50กรัม)ประถม 4 ช้อน (70 กรัม)ส่วน ประถม 1 ส่วน) ต่อมื้อต่อคน 3. ระดับความสำเร็จของโรงเรียนในการพัฒนาด้านการจัดการอาหาร - โภชนาการ - สุขภาพ บุคลากรของโรงเรียนบ้านผาเวียงมีศักยภาพด้านการจัดบริการอาหาร ตามมาตรฐานโภชนาการ โดยใช้ Thai School Lunch Program การมีส่วนร่วมของผู้ปกครอง ชุมชน หน่วยงานในท้องถิ่น และผู้มีส่วนเกี่ยวข้องกับการจัดการศึกษาของโรงเรียน ในการจัดการเรื่องอาหาร โภชนาการ และสุขภาพของนักเรียนในโรงเรียน

ขยายผล

กิจกรรมเรียนรู้ต้นแบบเด็กไทยแก้มใส ถือว่าเป็นกิจกรรมส่วนหนึ่งของการจัดกิจกรรมการเรียนการสอนตามหลักสูตรสถานศึกษาปัจจุบัน คณะทำงานมีความมุ่งมั่นจะพัฒนาต่อเนื่องไปตลอดเพราะเห็นว่าเป็นกิจกรรมที่เกิดประโยชน์อย่างยิ่งต่อผู้เรียนในการพัฒนาด้านสุขภาพและสานต่อตามแนวปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงในชุมชน ทั้งครู คณะกรรมการสถานศึกษาขั้นพื้นฐาน ผู้ปกครองมีแนวคิดร่วมกันและร่วมทำงานไปด้วยกัน เป้าหมายคือให้ผู้เรียนได้เรียนรู้ มีทักษะในชีวิต มีสุขภาพพลานามัยแข็งแรงสมบูรณ์ เป็นพลเมืองที่ดีของชาติต่อไป