ศูนย์เรียนรู้เด็กไทยแก้มใส

โครงการเด็กไทยแก้มใสถวายเจ้าฟ้านักโภชนาการ เกิดจากความร่วมมือระหว่างกระทรวงสาธารณสุข กระทรวงศึกษาธิการ ร่วมกับหน่วยงานภาคี ได้แก่ กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ สมาคมโภชนาการแห่งประเทศไทยในพระราชูปถัมภ์ กรุงเทพมหานคร และ กระทรวงมหาดไทย ภายใต้การสนับสนุนจากสำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) โดยมีวัตถุประสงค์ เพื่อส่งเสริมและสนับสนุนโรงเรียนในการน้อมนำแนวทางการดำเนินงานที่ประสบความสำเร็จ การบริหารจัดการอาหารและโภชนาการในโรงเรียนอย่างครบวงจรของโครงการตามพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารีไปปฏิบัติในการพัฒนาด้านเกษตร อาหาร โภชนาการและสุขภาพเด็กในโรงเรียน โดยน้อมนำกรอบแนวคิดและองค์ประกอบของการพัฒนาจากบทเรียนโรงเรียนในโครงการพระราชดำริใน 8 องค์ประกอบคือ 1) การเกษตรในโรงเรียน 2) สหกรณ์นักเรียน 3) การจัดการบริหารของโรงเรียน 4) การติดตามภาวะโภชนาการ 5) การพัฒนาสุขนิสัยของนักเรียน 6) การพัฒนาอนามัยสิ่งแวดล้อมของโรงเรียนให้ถูกสุขลักษณะ 7) การจัดบริการสุขภาพ และ8) การจัดการเรียนรู้ : เกษตร โภชนาการ และสุขภาพอนามัย โดยมีเป้าหมายเพื่อให้เด็กนักเรียนเกิดคุณลักษณสำคัญใน 4 ประการตามแนวพระราชดำริ คือ มีพุทธศึกษา จริยศึกษา หัตถศึกษาและ จริยศึกษา มีภาวะโภชนาการดี สุขภาพแข็งแรง ไปพร้อมๆ กับการพัฒนาทักษะที่จำเป็นและคุณลักษณะที่เอื้อต่อการมีสุขภาวะ และคุณภาพชีวิตที่ดี ซึ่งเป็นการพัฒนาที่มีเด็กเป็นศูนย์กลาง โดยเน้นให้เด็กนักเรียนได้เรียนรู้จากการลงมือปฏิบัติจริงด้วยตนเอง (Learning by doing) เพื่อกระตุ้นให้เกิดการเรียนรู้ พัฒนาทักษะและคุณลักษณะที่เหมาะสม สามารถนำไปใช้ได้ในชีวิตจริงและพึ่งตนเองได้ โดยโรงเรียนที่เข้าร่วมโครงการฯ ต้องมีการบริหารจัดการแผนงานอย่างเหมาะสม สอดคล้องกับความต้องการ บริบทของชุมชน และวัฒนธรรมประเพณี ซึ่งโครงการเด็กไทยแก้มใสถวายเจ้าฟ้านักโภชนาการในปีที่ 1 (พ.ศ.2557-2558) มีโรงเรียนเข้าร่วมโครงการทั้งสิ้น 544 โรงเรียนจากทั่วประเทศ
สถานการณ์ภาวะทุพโภชนาการของประเทศไทยจากรายงานการเฝ้าระวังภาวะโภชนาการนักเรียนอายุ 6-12 ปี จำนวน 1,492,089 คน ใน 76 จังหวัด ของกรมอนามัย ปี 2555 พบว่านักเรียนมีภาวะอ้วน ร้อยละ 12.5 เตี้ยร้อยละ 16.8 และระบุว่านักเรียนอายุ 6-12 ปี ที่มีส่วนสูงระดับดีและรูปร่างสมส่วน มีเพียง ร้อยละ 51.6 ซึ่งสอดคล้องกับการสำรวจข้อมูลพื้นฐานของสำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน (สพฐ.) ปี 2544พบว่า เด็กไทยสัดส่วนไม่ได้มาตรฐาน จำนวน 1.2ล้านคน จำแนกเป็นน้ำหนักต่ำกว่าเกณฑ์ จำนวน 223,288 คน น้ำหนักสูงกว่าเกณฑ์มาตรฐานจำนวน 590,087 คน และส่วนสูงต่ำกว่าเกณฑ์มาตรฐาน จำนวน 258,149 คนซึ่งจะส่งผลกระทบต่อระดับสติปัญญาและคุณภาพชีวิตของเด็กไทยหนึ่งในสาเหตุสำคัญคือ1) การพฤติกรรมการบริโภคไม่เหมาะสมตามวัย โดยเฉพาะการบริโภคผักน้อยกว่าปริมาณที่แนะนำ คือเฉลี่ยวันละ 60 กรัม (ปริมาณที่แนะนำวันละ 400 กรัม) กินขนมกรุบกรอบและเครื่องดื่มรสหวานจัดเกือบทุกวันหรือทุกวันสูงถึงร้อยละ 67.4 นอกจากนี้ยังพบว่าเด็กไทยในช่วงวัยประถมศึกษาจะได้รับน้ำตาลจากเครื่องดื่มเฉลี่ย 5-7 ช้อนชา/วัน และน้ำตาลจากขนมกรุบกรอบเฉลี่ย 3 ช้อนชา/วันซึ่งปริมาณรวมในการบริโภคน้ำตาลของเด็กมากถึง 10 ช้อนชา และ2) สภาพแวดล้อมที่ไม่เอื้อต่อสุขภาพผลกระทบของการได้รับสารอาหารไม่เพียงพอจะส่งผลให้เด็กมีการเจริญเติบโตและพัฒนาร่างกายและสติปัญญาที่ช้าไม่เป็นไปตามศักยภาพที่ควรจะเป็น จากสถานการณ์ดังกล่าว โรงเรียน สันโป่งวิทยา จึงได้เข้าร่วมโครงการเด็กไทยแก้มใสถวายเจ้าฟ้านักโภชนาการ ปีที่ 1 เพื่อน้อมนำแนวทางการดำเนินงานที่ประสบความสำเร็จ จากการบริหารจัดการอาหารและโภชนาการในโรงเรียนอย่างครบวงจรของโครงการตามพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารีมาปฏิบัติในการพัฒนาโรงเรียน เพื่อให้เด็กนักเรียน มีภาวะโภชนาการดี สุขภาพแข็งแรง ไปพร้อมๆ กับการพัฒนาทักษะที่จำเป็นและคุณลักษณะที่เอื้อต่อการมีสุขภาวะ และคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น

อธิบายกรอบแนวคิดหลักของโรงเรียนที่จะประยุกต์ใช้ดังนี้ 1การเกษตรในโรงเรียน โรงเรียนสันโป่งได้ให้นักเรียนทำกิจกรรมคือ ปลูกผักสวนครัว, เพาะเห็ด,เลี้ยวหมู,เลี้ยงไก่ และเลี้ยงปลาดุก โดยให้นักเรียนเป็นผู้ลงมือทำด้วยตนเองโดยมีครูเป็นผู้ดูแล 2สหกรณ์นักเรียน โรงเรียนสันโป่งมีกิจกรรมคือ นักเรียนมีบัญชีออมทรัพย์,นักเรียนเรียนรู้การทำบัญชีครัวเรือน และนักเรียนนำผลผลิตทางการเกษตรไปขายในตลาดนัดการเกษตรโรงเรียน
3การจัดบริการอาหารโรงเรียนสันโป่งมีกิจกรรมคือ มีการจัดรายการอาหารหมุนเวียนอย่างน้อย 1 เดือนตามโปรแกรม school lunch ที่ได้มาตรฐานโภชนาการที่สอดคล้องกับผลผลิตทางการเกษตรของโรงเรียน, มีการปรุงประกอบอาหารถูกหลักโภชนาการ สุขาภิบาล และอาหารปลอดภัย,มีการจัดผลไม้ อาหารว่างให้นักเรียนสัปดาห์ละ 2 ครั้งและ นักเรียนแกนนำ อ.ย. น้อย มีการตรวจหาสารปนเปื้อนในอาหาร และตรวจยาเป็นประจำ 4การติดตามภาวะโภชนาการสมรรถภาพทางกายนักเรียนและสุขภาพโรงเรียนสันโป่งมีกิจกรรมคือมีฐานข้อมูลน้ำหนักส่วนสูง สมรรถภาพทางกาย และภาวะสุขภาพของนักเรียนทุกคน,มีการแปลผลภาวะโภชนาการสมรรถภาพทางกาย และภาวะสุขภาพที่ถูกต้องตามเกณฑ์และจัดกิจกรรมสำหรับนักเรียนที่มีภาวะโภชนาการต่ำกว่าเกณฑ์ 5การพัฒนาสุขนิสัยและการส่งเสริมสุขภาพอนามัยนักเรียนโรงเรียนสันโป่งมีกิจกรรมคือนักเรียนแกนนำต่อต้านโรคเอดส์ ยาเสพติด และส่งเสริมสุขภาพจิต สอนน้องๆล้างมือ 7 ขั้นตอน ,นักเรียนแกนนำอ.ย.น้อยตรวจฟันเบื้องต้น นักเรียนชั้นอนุบาล – มัธยมศึกษาปีที่ 3 ,นักเรียนแกนนำให้ความรู้ในเรื่องสุขบัญญัติ 10 ประการ , ธงโภชนาการ , อาหารตามโซนสี , โรคติดต่อต่างๆ เป็นต้น นักเรียนตั้งแต่ชั้น ประถมศึกษาปีที่ 5 – มัธยมศึกษาปีที่ 3 ตรวจสุขภาพร่างกายด้วยตนเอง โดยมีแบบบันทึกสุขภาพด้วยตนเอง รวมถึงตรวจสายตา และตรวจการได้ยินแบบง่าย 6การพัฒนาอนามัยสิ่งแวดล้อมของโรงเรียนให้ถูกสุขลักษณะโรงเรียนสันโป่งมีกิจกรรมคือจัดแบ่งนักเรียนเป็นกลุ่มเวรสีออกเป็น 4 สี และมอบหมายหน้าที่รับผิดชอบในการทำความสะอาดบริเวณโรงเรียน อาคารเรียน ห้องน้ำ โรงอาหารในช่วงเช้าก่อนเคารพธงชาติ, นักเรียนแกนนำ อ.ย. น้อยมีการสำรวจลูกน้ำยุงลายเดือนละ 1 ครั้ง, เดินรณรงค์ให้ความรู้การป้องกันโรคไข้เลือดออก , การต่อต้านยาเสพติด , โรคเอดส์ ในวันสำคัญต่างๆ และนักเรียนให้ความรู้แก่ชุมชนเกี่ยวกับโรคไข้เลือดออก แจกแผ่นพับ และทรายอะเบทให้แก่ชุมชน 7การจัดบริการสุขภาพในโรงเรียนโรงเรียนสันโป่งมีกิจกรรมคือจัดห้องพยาบาล และมีการปฐมพยาบาลเบื้องต้นและมีการส่งต่อรพ.สต.ใกล้โรงเรียน 8การจัดการเรียนรู้ : เกษตร โภชนาการ และสุขภาพอนามัยโรงเรียนสันโป่งมีกิจกรรมคือจัดกิจกรรมเพื่อการเรียนรู้ ประกวดวาดภาพอาหาร ,ธงโภชนาการ และ อาหารตามโซนสี ,จัดป้ายนิเทศให้ความรู้เรื่อง โภชนาการ และสุขภาพอนามัยตามที่ต่างๆในโรงเรียน เพื่อเป็นแหล่งเรียนรู้ให้กับนักเรียน ,มีการบูรณาการกับทุกสาระวิชาในเรื่องเกษตร โภชนาการ และสุขภาพอนามัย ,มีการประเมินความรู้และทักษะนักเรียนด้านเกษตร โภชนาการ และสุขภาพ และ ทำน้ำยาล้างห้องน้ำ ล้างจานสมุนไพรจากมะกรูดที่ปลูกเองในโรงเรียน ดังนั้น โรงเรียน.....สันโป่งวิทยา......................... จึงได้เสนอแผนการพัฒนาของโรงเรียนร่วมกับชุมชน เพื่อต่อยอดการดำเนินงานโครงการเด็กไทยแก้มใสจากปีที่1โดยมีปณิธานอย่างมุ่งมั่นในการเจริญรอยตามพระยุคลบาท สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ในการน้อมนำรูปแบบการบริหารจัดการที่ดีด้านอาหาร โภชนาการ และสุขภาพของนักเรียนอย่างครบวงจรมาปฏิบัติเพื่อพัฒนาโรงเรียนให้เป็นแหล่งเรียนรู้ของชุมชนต่อยอดให้เป็นศูนย์เรียนรู้ต้นแบบโรงเรียนเด็กไทยแก้มใสถวายเจ้าฟ้านักโภชนาการ เพื่อให้การแก้ไขปัญหาภาวะทุพโภชนาการและสุขภาพนักเรียนบรรลุผลสำเร็จตามเป้าหมายต่อเนื่องอย่างยั่งยืน ตามผลที่คาดหวังของโครงการ

1. นักเรียนมีสุขภาพและพัฒนาการด้านร่างกายเติบโตสมวัย มีอารมณ์และสติปัญญาที่ดีขึ้น รวมทั้งมีทักษะเพื่อการดำรงชีวิตที่สามารถนำไปใช้ประโยชน์ในชีวิตจริง
   
2. โรงเรียนมีรูปแบบลดปัญหาโภชนาการและสุขภาพของนักเรียนลงได้ มีความรู้และแนวทางในการจัดการเพื่อส่งเสริมสุขภาพและพัฒนาการของนักเรียนอย่างมีประสิทธิภาพ
   
3. พ่อแม่ผู้ปกครองและคนในชุมชนมีส่วนร่วมในกิจกรรมการพัฒนานักเรียนในด้านต่างๆ ช่วยเสริมสร้างความอบอุ่นและความแข้มแข็งให้กับครอบครัวและชุมชน ตลอดจนเกิดความยั่งยืนในการดำเนินงาน
   
4. ชุมชนมีความตระหนักรู้และตื่นตัวในการจัดการด้านอาหาร โภชนาการ และสุขภาพของนักเรียน

1 ภาวะเริ่มอ้วน และอ้วน ไม่เกิน 7 % 2 ภาวะค่อนข้างผอมและผอมไม่เกิน 7 % 3 ภาวะค่อนข้างเตี้ยและเตี้ยไม่เกิน 7 % ดูส่วนสูงตามเกณฑ์อายุ(กรณีที่ภาวะโภชนาการไม่เป็นไปตามเกณฑ์ที่กำหนดให้ลดลง จากเดิมไม่น้อยกว่า 0.5 ต่อปี ) 4 นักเรียนได้กินผัก - ผลไม้หลากหลายเพิ่มเติมในมื้อกลางวัน เฉลี่ย
-ผักวันละประมาณ 40 - 100 กรัม อนุบาล 3 ช้อน ( 50 กรัม ) ประถม 4 ช้อน ( 70 กรัม )และมัธยม 5 ช้อน ( 90 กรัม ) -ผลไม้ ( อนุบาล1/2 ส่วน ประถม 1 ส่วน) ต่อมื้อ ต่อคน

มาตรการ รายละเอียด
1. ลด/งดจำหน่ายน้ำอัดลมและให้ผู้ค้าลดน้ำตาลในเครื่องดื่มที่ขาย ในโรงเรียนเหลือไม่เกิน ร้อยละ 5 1.1 ลด/งดจำหน่ายน้ำอัดลม 1.2เครื่องดื่มที่ขายในโรงเรียนมีปริมาณน้ำตาลไม่เกิน ร้อยละ 5 2. จัดหาน้ำดื่มให้ดื่มฟรี 2.1 มีจุดน้ำดื่มฟรีบริการ 2.2 ภาชนะใส่น้ำดื่มสะอาดมีฝาปิด 3. ลด/งดจำหน่ายอาหารกรุบกรอบ 3.1 ลด/งดจำหน่ายขนมที่มีไขมันสูงและรสเค็มจัด เช่น ขนมซอง/ถุง ประเภทฝรั่งทอด ข้าวเกรียบ 4. จัดกิจกรรมทางกายเพิ่มเติมแก่เด็กอย่างน้อย วันละ 12 นาที 4.1 จัดกิจกรรมทางกายเพิ่มเติม แก่เด็กอย่างน้อยวันละ 12 นาที 5. จัดสิ่งแวดล้อมให้เหมาะสม 5.1 มีสถานที่ออกกำลังกาย 5.2 มีการจำหน่ายอาหารที่มีประโยชน์ต่อร่างกาย เช่น ขนมจีบ ซาลาเปา แซนวิช ผลไม้สด เป็นต้น 5.3 มีการจัดกิจกรรมให้ความรู้ เช่น เสียงตามสาย/นิทรรศการ 6. จัดอาหารกลางวันทีมีคุณค่าทางโภชนาการ โดยมีผักทุกมื้อและมีผลไม้ สัปดาห์ละ 3 วัน 6.1 จัดอาหารกลางวันที่มีคุณค่าทางโภชนาการ โดยมีผักทุกมื้อ 6.2มีผลไม้ สัปดาห์ละ 3 วัน 7. ห้ามโฆษณาอาหาร ขนม และเครื่องดื่มที่ไม่มีประโยชน์ ดูแลอาหารรอบโรงเรียนไม่ให้เป็นอันตรายต่อสุขภาพ7.1 ไม่มีป้ายโฆษณาอาหาร ขนมและเครื่องดื่มที่ไม่มีประโยชน์ 7.2 มีกิจกรรมเกี่ยวกับความรู้เรื่องอาหารรอบโรงเรียนที่เป็นอันตรายต่อสุขภาพ 8. เฝ้าระวังและประเมินภาวะโภชนาการอย่างสม่ำเสมอ โดยการชั่งน้ำหนัก วัดส่วนสูง กำกับ/ติดตามน้ำหนักส่วนสูงของนักเรียนปีละ 2 ครั้ง 9. ประสานความร่วมมือกับผู้ปกครอง ชุมชน องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น ผู้ประกอบการ เป็นการร่วมมือกันระหว่างโรงเรียนและหน่วยงานอื่น