ศูนย์เรียนรู้เด็กไทยแก้มใส

โครงการเด็กไทยแก้มใสถวายเจ้าฟ้านักโภชนาการ เกิดจากความร่วมมือระหว่างกระทรวงสาธารณสุข กระทรวงศึกษาธิการ ร่วมกับหน่วยงานภาคี ได้แก่ กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ สมาคมโภชนาการแห่งประเทศไทยในพระราชูปถัมภ์ กรุงเทพมหานคร และ กระทรวงมหาดไทย ภายใต้การสนับสนุนจากสำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) โดยมีวัตถุประสงค์ เพื่อส่งเสริมและสนับสนุนโรงเรียนในการน้อมนำแนวทางการดำเนินงานที่ประสบความสำเร็จ การบริหารจัดการอาหารและโภชนาการในโรงเรียนอย่างครบวงจรของโครงการตามพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารีไปปฏิบัติในการพัฒนาด้านเกษตร อาหาร โภชนาการและสุขภาพเด็กในโรงเรียน โดยน้อมนำกรอบแนวคิดและองค์ประกอบของการพัฒนาจากบทเรียนโรงเรียนในโครงการพระราชดำริใน 8 องค์ประกอบคือ 1) การเกษตรในโรงเรียน 2) สหกรณ์นักเรียน 3) การจัดการบริหารของโรงเรียน 4) การติดตามภาวะโภชนาการ 5) การพัฒนาสุขนิสัยของนักเรียน 6) การพัฒนาอนามัยสิ่งแวดล้อมของโรงเรียนให้ถูกสุขลักษณะ 7) การจัดบริการสุขภาพ และ8) การจัดการเรียนรู้ : เกษตร โภชนาการ และสุขภาพอนามัย โดยมีเป้าหมายเพื่อให้เด็กนักเรียนเกิดคุณลักษณะสำคัญใน 4 ประการตามแนวพระราชดำริ คือ มีพุทธศึกษา จริยศึกษา หัตถศึกษาและ จริยศึกษา มีภาวะโภชนาการดี สุขภาพแข็งแรง ไปพร้อมๆ กับการพัฒนาทักษะที่จำเป็นและคุณลักษณะที่เอื้อต่อการมีสุขภาวะ และคุณภาพชีวิตที่ดี ซึ่งเป็นการพัฒนาที่มีเด็กเป็นศูนย์กลาง โดยเน้นให้เด็กนักเรียนได้เรียนรู้จากการลงมือปฏิบัติจริงด้วยตนเอง (Learning by doing) เพื่อกระตุ้นให้เกิดการเรียนรู้ พัฒนาทักษะและคุณลักษณะที่เหมาะสม สามารถนำไปใช้ได้ในชีวิตจริงและพึ่งตนเองได้ โดยโรงเรียนที่เข้าร่วมโครงการฯ ต้องมีการบริหารจัดการแผนงานอย่างเหมาะสม สอดคล้องกับความต้องการ บริบทของชุมชน และวัฒนธรรมประเพณี ซึ่งโครงการเด็กไทยแก้มใสถวายเจ้าฟ้านักโภชนาการในปีที่ 1 (พ.ศ.2557-2558) มีโรงเรียนเข้าร่วมโครงการทั้งสิ้น 544 โรงเรียนจากทั่วประเทศ
สถานการณ์ภาวะทุพโภชนาการของประเทศไทยจากรายงานการเฝ้าระวังภาวะโภชนาการนักเรียนอายุ 6-12 ปี จำนวน 1,492,089 คน ใน 76 จังหวัด ของกรมอนามัย ปี 2555 พบว่านักเรียนมีภาวะอ้วน ร้อยละ 12.5 เตี้ยร้อยละ 16.8 และระบุว่านักเรียนอายุ 6-12 ปี ที่มีส่วนสูงระดับดีและรูปร่างสมส่วน มีเพียง ร้อยละ 51.6 ซึ่งสอดคล้องกับการสำรวจข้อมูลพื้นฐานของสำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน (สพฐ.) ปี 2544พบว่า เด็กไทยสัดส่วนไม่ได้มาตรฐาน จำนวน 1.2ล้านคน จำแนกเป็นน้ำหนักต่ำกว่าเกณฑ์ จำนวน 223,288 คน น้ำหนักสูงกว่าเกณฑ์มาตรฐานจำนวน 590,087 คน และส่วนสูงต่ำกว่าเกณฑ์มาตรฐาน จำนวน 258,149 คนซึ่งจะส่งผลกระทบต่อระดับสติปัญญาและคุณภาพชีวิตของเด็กไทยหนึ่งในสาเหตุสำคัญคือ1) การพฤติกรรมการบริโภคไม่เหมาะสมตามวัย โดยเฉพาะการบริโภคผักน้อยกว่าปริมาณที่แนะนำ คือเฉลี่ยวันละ 60 กรัม (ปริมาณที่แนะนำวันละ 400 กรัม) กินขนมกรุบกรอบและเครื่องดื่มรสหวานจัดเกือบทุกวันหรือทุกวันสูงถึงร้อยละ 67.4 นอกจากนี้ยังพบว่าเด็กไทยในช่วงวัยประถมศึกษาจะได้รับน้ำตาลจากเครื่องดื่มเฉลี่ย 5-7 ช้อนชา/วัน และน้ำตาลจากขนมกรุบกรอบเฉลี่ย 3 ช้อนชา/วันซึ่งปริมาณรวมในการบริโภคน้ำตาลของเด็กมากถึง 10 ช้อนชา และ2) สภาพแวดล้อมที่ไม่เอื้อต่อสุขภาพผลกระทบของการได้รับสารอาหารไม่เพียงพอจะส่งผลให้เด็กมีการเจริญเติบโตและพัฒนาร่างกายและสติปัญญาที่ช้าไม่เป็นไปตามศักยภาพที่ควรจะเป็น จากสถานการณ์ดังกล่าว โรงเรียนบ้านหินผุดจึงได้เข้าร่วมโครงการเด็กไทยแก้มใสถวายเจ้าฟ้านักโภชนาการ ปีที่ 1 เพื่อน้อมนำแนวทางการดำเนินงานที่ประสบความสำเร็จ จากการบริหารจัดการอาหารและโภชนาการในโรงเรียนอย่างครบวงจรของโครงการตามพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารีมาปฏิบัติในการพัฒนาโรงเรียน เพื่อให้เด็กนักเรียน มีภาวะโภชนาการดี สุขภาพแข็งแรง ไปพร้อมๆ กับการพัฒนาทักษะที่จำเป็นและคุณลักษณะที่เอื้อต่อการมีสุขภาวะ และคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้นซึ่งในปีที่ 1 ได้ดำเนินการดังต่อไปนี้

กรอบแนวคิดหลักของโรงเรียนที่จะประยุกต์ใช้ดังนี้
1. เกษตรในโรงเรียน ดำเนินการใน 7 กิจกรรมย่อย ดังนี้

1.1 กิจกรรมเลี้ยงไก่ไข่ 1.2 กิจกรรมเพาะเห็ดนางฟ้า 1.3 กิจกรรมเลี้ยงปลาดุก 1.4 กิจกรรมปลูกผักปลอดสารพิษ 1.5 กิจกรรมปลูกไม้ผล 1.6 กิจกรรมทำปุ๋ยหมักจุลินทรีย์ 1.7 กิจกรรมทำปุ๋ยหมักน้ำจุลินทรีย์

1. สหกรณ์นักเรียน 2.1 นักเรียนตั้งแต่ชั้นประถมศึกษา ปีที่ ๑ – ๖ ทุกคนเป็นสมาชิกและลงหุ้นสหกรณ์ คัดเลือกคณะกรรมการดำเนินการแทนสมาชิก 2.2 คณะกรรมการสหกรณ์สามารถจัดทำบัญชีสหกรณ์ (อยู่ระหว่างการเรียนรู้และฝึกการจัดทำบัญชี) 2.3 นักเรียนมีทักษะในการเลือกซื้ออาหารที่มีประโยชน์ปลอดภัยที่ส่งผลดีต่อสุขภาพรับประทาน

2. การจัดบริการอาหาร 3.1. โรงเรียนนำผลผลิตจากโครงการเด็กไทยแก้มใส ถวายเจ้าฟ้านักโภชนาการ มาเป็นวัตถุดิบในการประกอบอาหารกลางวันนักเรียน เช่น ไข่ไก่ ปลาดุก เห็ดนางฟ้าผักปลอดสารพิษ และไม้ผล 3.2 นักเรียนทุกคนที่มาโรงเรียนได้รับประทานอาหารที่ปรุงจากผลผลิตตามโครงการเด็กไทยแก้มใส ถวายเจ้าฟ้านักโภชนาการ อย่างน้อยสัปดาห์ละ 2 วัน 3.3 โรงเรียนโดยครูโภชนาการใช้โปรแกรมThai School Lunch ในการจัดเมนูอาหารกลางวันทุกมื้อ แบบหมุนเวียน และอบรมให้ความรู้แม่ครัว/ผู้ปกครองให้มีการติดตามผลการนำไปปฏิบัติตามเมนูที่กำหนด
   3.4 การจัดวัตถุดิบอาหารเน้นการคัดเลือกอาหารที่ปลอดภัย เชื่อถือได้ โดยเฉพาะผัก เลือกจากแหล่งเกษตรอินทรีย์/เกษตรกรปลอดภัยที่ปลูกในชุมชน หรือโดยการชักชวนให้ผู้ปกครองที่เป็นเกษตรกรรับปลูกผักมาขายให้ครัวโรงเรียนเป็นประจำ(เพื่อเสริมรายได้ให้นักเรียนและผู้ปกครอง)

3. การติดตามภาวะโภชนาการ สมรรถภาพทางกายและสุขภาพนักเรียน 4.1 มีการชั่งน้ำหนักและวัดส่วนสูง อย่างน้อยปีละ 2 ครั้ง โรงเรียนจัดให้มีการชั่งน้ำหนักและวัดส่วนสูงนักเรียนทุกคนเพื่อติดตามการเจริญเติบโต และภาวะโภชนาการของนักเรียนอย่างสม่ำเสมอ คือ เมื่อเปิดเทอมและก่อนปิดเทอม
   4.2 นำน้ำหนักและส่วนสูงที่ชั่ง – วัดไปประเมินภาวะโภชนาการของนักเรียนโดยบุคลากรของโรงเรียน เพื่อแปลผลภาวะโภชนาการว่าเด็ก
   4.3 นำผลการประเมินภาวะโภชนาการไปแก้ไขปัญหาโภชนาการของนักเรียนเป็นรายบุคคล
   โรงเรียนได้มีการนาผลการประเมินใช้ประโยชน์ในการดูแล แก้ไขปัญหาภาวะโภชนาการของนักเรียนเป็นรายบุคคล เช่น ให้ข้อมูลรายชื่อเด็ก ที่ยังมีปัญหาภาวะโภชนาการแก่ครูประจำปีนี้ และ / หรือผู้ปกครอง และติดตามผลการแก้ไข
   4.4 ส่งเสริมการออกกำลังกายทุกวันจันทร์ พุธ ศุกร์ มีการทดสอบสมรรถภาพทางกายปีละ 1 ครั้ง นักเรียนที่สมรรถภาพทางกายไม่ผ่านเกณฑ์มีการส่งเสริมการออกกำลังกาย

4. การพัฒนาสุขนิสัยและการส่งเสริมสุขภาพอนามัยนักเรียน 5.1 ให้ความรู้ในเรื่องสุขบัญญัติ 10 ประการ 5.2 ให้นักเรียนทุกคนปฏิบัติตนตามสุขบัญญัติ 10 ประการ
   5.3 ตรวจสุขภาพนักเรียน โดย เจ้าหน้าที่จาก รพ.สต. และครูประจำชั้น 5.4 กิจกรรมแปรงฟันหลังอาหารกลางวัน และที่บ้าน 5.5 .กิจกรรมล้างมือก่อนรับประทานอาหาร และหลังขับถ่าย 5.6 ใช้ช้อนส้อมรับประทานอาหาร 5.7 กิจกรรมทำความสะอาดตามเขตรับผิดชอบ 5.8 กิจกรรมตรวจสุขภาพช่องปากและฟัน โดยเจ้าหน้าที่ทันตกรรมจากโรงพยาบาลหาดใหญ่ และครูประจำชั้น

5. การพัฒนาอนามัยสิ่งแวดล้อมในโรงเรียน 6.1จัดทำที่สำหรับแปรงฟันและล้างมือ 6.2ห้องน้ำห้องส้วมแยกชาย-หญิงและเพียงพอ 6.3มีถังขยะรองรับขยะอย่างพอเพียง และกำจัดขยะโดยเทศบาล

6. การจัดบริการสุขภาพนักเรียน 7.1 มีครูอนามัยประจำโรงเรียน 7.2 มีห้องพยาบาล เตียงพยาบาลและอุปกรณ์ห้องพยาบาล 7.3 กิจกรรมตรวจสุขภาพช่องปากและฟัน โดยเจ้าหน้าที่ทันตกรรมจากโรงพยาบาลหาดใหญ่ และครูประจำชั้น 7.4 ตรวจสุขภาพนักเรียน โดยเจ้าหน้าที่จาก รพ.สต. และครูประจำชั้น 7.5 การจัดการเรียนรู้แบบบูรณาการ เกษตร โภชนาการ และสุขภาพ
   
   
   

7. การจัดการเรียนรู้แบบบูรณาการ : เกษตร โภชนาการ และสุขภาพอนามัย 8.1 จัดกิจกรรมการเรียนการสอนด้านเกษตร สหกรณ์ อาหาร โภชนาการ และสุขภาพในกลุ่มสาระการเรียนรู้ ดังนี้ 8.1.1กลุ่มสาระการเรียนรู้ การงานอาชีพฯในเรื่องงานเกษตร
   8..1.2กลุ่มสาระการเรียนรู้สังคม ฯ ในเรื่องสหกรณ์ 8.1.3กลุ่มสาระการเรียนรู้สุขศึกษาและพลศึกษา(วิชาสุขศึกษา) ในเรื่อง อาหาร โภชนาการและสุขภาพ 8.1.4กลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์ ในเรื่อง อาหารและสารอาหาร 8.2. จัดกิจกรรมศึกษาแหล่งเรียนรู้ ด้านเกษตรในเรื่องการเลี้ยงไก่ไข่การเพาะเห็ด การเลี้ยงปลาดุก การทำปุ๋ยหมัก การปลูกไม้ผลและการปลูกผักปลอดสารพิษ ณ โรงเรียนสำนักสงฆ์ศรีวิชัย อำเภอรัตภูมิจังหวัดสงขลา 8.3 เชิญวิทยากร คือ นายวินิจสาระวิโรจน์ ให้ความรู้ เรื่อง การทำปุ๋ยหมักชีวภาพ และปุ๋ยหมักน้ำ และนายสมาร์ทอนันตเสนา ให้ความรู้ เรื่อง การเพาะเห็ดนางฟ้า 8.4ประสานขอความร่วมมือ ปศุสัตว์อำเภอ ประมงอำเภอ เกษตรอำเภอ ให้ความรู้ด้านวิชาการ การเลี้ยงไก่ไข่ การเลี้ยงปลาดุก การเพาะเห็ด (อยู่ระหว่างดำเนินการ) 8.5 ให้ความรู้และฝึกให้นักเรียนทุกคนบริโภคอาหารอย่างถูกต้อง เช่น การอุปกรณ์ต่างๆในการรับประทานอาหาร การเคี้ยวอาหารให้ละเอียดก่อนกลืน
   8.6ให้ความรู้และฝึกให้นักเรียนการเลือกซื้อและเลือกรับประทาน อาหารที่ดี ปลอดภัยและมีประโยชน์ส่งผลดีต่อสุขภาพ 8.7ให้ความรู้ในเรื่องสุขบัญญัติ 10 ประการ และ ให้นักเรียนทุกคนปฏิบัติตนตามสุขบัญญัติ 10 ประการ
   8.8 ตรวจสุขภาพนักเรียน โดย เจ้าหน้าที่จาก รพ.สต. และครูประจำชั้น 8.9 กิจกรรมแปรงฟันหลังอาหารกลางวัน และที่บ้าน 8.10 กิจกรรมออกกำลังกายหน้าเสาธง 8.11 กิจกรรมล้างมือก่อนรับประทานอาหาร และหลังขับถ่าย 8.12 กิจกรรมบำเพ็ญประโยชน์
   8.13 กิจกรรมทำความสะอาดตามเขตรับผิดชอบ 8.14 กิจกรรมตรวจสุขภาพช่องปากและฟัน โดยเจ้าหน้าที่ทันตกรรมจากโรงพยาบาลหาดใหญ่ และครูประจำชั้น ดังนั้น โรงเรียนบ้านหินผุด จึงได้เสนอแผนการพัฒนาของโรงเรียนร่วมกับชุมชน เพื่อต่อยอดการดำเนินงานโครงการเด็กไทยแก้มใสจากปีที่1โดยมีปณิธานอย่างมุ่งมั่นในการเจริญรอยตามพระยุคลบาท สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ในการน้อมนำรูปแบบการบริหารจัดการที่ดีด้านอาหาร โภชนาการ และสุขภาพของนักเรียนอย่างครบวงจรมาปฏิบัติเพื่อพัฒนาโรงเรียนให้เป็นแหล่งเรียนรู้ของชุมชนต่อยอดให้เป็นศูนย์เรียนรู้ต้นแบบโรงเรียนเด็กไทยแก้มใสถวายเจ้าฟ้านักโภชนาการ เพื่อให้การแก้ไขปัญหาภาวะทุพโภชนาการและสุขภาพนักเรียนบรรลุผลสำเร็จตามเป้าหมายต่อเนื่องอย่างยั่งยืน ตามผลที่คาดหวังของโครงการ

1. นักเรียน และผู้ปกครองมีความรู้ในเรื่องการบริโภคอาหารที่ส่งเสริมให้นักเรียนมีการเจริญเติบโตสมวัย โดยการรับประทานอาหารที่มีคุณค่าต่อสุขภาพ สะอาด ปลอดภัย
   
   1. มีระบบ การกำกับติดตาม และเฝ้าระวังและแก้ไขปัญหาภาวะโภชนาการของนักเรียนที่ชัดเจน ต่อเนื่อง เพื่อแก้ไขปัญหาด้านโภชนาการ เช่น โรคขาดโปรตีน และพลังงานโรคอ้วน โรคขาดไอโอดีน โรคโลหิตจางจากการขาดธาตุเหล็กลดลง
   2. บุคลากรในโรงเรียนได้รับการอบรมพัฒนาศักยภาพ ด้านการจัดการอาหาร และโภชนาการ แบบครบวงจร
   3. โรงเรียนได้รับการส่งเสริมสนับสนุนให้เกิดการพัฒนาเป็นศูนย์เรียนรู้ต้นแบบโรงเรียนเด็กไทยแก้มใสถวายเจ้าฟ้านักโภชนาการ ต่อไป
2. ชุมชนเข้ามามีส่วนร่วมในการดำเนินงานตามโครงการอย่างต่อเนื่องและยั่งยืน

1) นักเรียนเจริญเติบโตสมวัย โดยมี • ภาวะเริ่มอ้วนและอ้วน ไม่เกิน 7% • ภาวะค่อนข้างผอมและผอมไม่เกิน 7% • ภาวะค่อนข้างเตี้ยและเตี้ยไม่เกิน 7% (กรณีที่ภาวะโภชนาการไม่เป็นไปตามเกินที่กำหนด ให้ลดลงจากเดิมไม่น้อยกว่า 0.5/ปี) 2)นักเรียนได้กินผัก/ผลไม้หลากหลายเพิ่มขึ้น ในมื้อกลางวันเฉลี่ย
2.1 ผักวันละ ประมาณ 40-100กรัม (อนุบาล 3 ช้อน= 50 กรัม)(ประถม 4 ช้อน =70 กรัม) 2.2 ผลไม้(อนุบาล1/2 ส่วน)(ประถม 1 ส่วน/มื้อ/คน)

โรงเรียนได้ตั้งเป้าการดำเนินโครงการเด็กไทยแก้มใสอย่างต่อเนื่องและผู้บริหารได้ประชาสัมพันธ์เผยแพร่ผลงานของกิจกรรมของโรงเรียนตามโครงการนี้และได้ประสานกับองค์กรภายนอก เช่น ธนาคารเพื่อการเกษตรและสหกรณ์สาขาหาดใหญ่ใน การไฟฟ้าส่วนภูมิภาคหาดใหญ่ สโมสรโรตารี่หาดใหญ่ และเทศบาลเมืองทุ่งตำเสา เพื่อสนับสนุนกิจกรรมตามโครงการนี้ให้ขับเคลื่อนไปอย่างมีประสิทธิภาพต่อไป
โรงเรียนได้นำนักเรียนไปฝึกทักษะการจัดทำเชื้อก้อนเห็ด/การบำรุงดูแลรักษาก้อนเห็ดและการทำโรงเพาะเห็ดอย่างง่าย ส่งผลให้นักเรียนในระดับชั้นประถมศึกษาปีที่ 5 นำไปดำเนินการจัดทำโรงเพาะเห็ดที่บ้านนักเรียนปัจจุบัน มียอดขายได้รับเงินวันละหลายร้อยบาท ซึ่งเป็นที่ภาคภูมิใจของนักเรียนและผู้ปกครองเป็นอย่างมาก